Gedenkstenen
w:x*
MONUMENTENZORG
ARCHEOLOGIEGESCHIEDBEOEFENINGMONUMENTENWACHT.
MUSEASTREEKTALEN
Gedenkstenen, gedenkplaten, monumenten en
al wat daarmee overeenkomt trekken al lang mijn
aandacht. Voor een groot deel komt dat omdat ik al
een aantal jaren voor dagblad BN/De Stem de rubriek
'Versteend Verleden' verzorg. Maar het kan ook
omgedraaid worden: omdat ik
Alweer een hele tijd geleden viel mijn oog op een
steentje in de zijgevel van een boerenschuurtje aan de
Hulsterseweg tussen Axel en Kijkuit. Het was zo'n steen
tje zoals afgebeeld staat onderaan op de achterpagina van
Zeeuws Erfgoed van maart 2003. De bewoner wist niets te
vertellen over de steen, omdat hij het steedje nog maar
onlangs betrokken had. Het jaartal 1948 en de
Nederlandse leeuw die opstijgt uit een zee van vlammen
wezen in de richting van naoorlogse herbouw. Omdat
precies bekend is welke schuren er tijdens de hevige strijd
in september 1944 in het gebied tussen het Groot Eiland
en Schapenbout verloren gingen, was het mogelijk die
stuk voor stuk te bezoeken. Dat leverde een aantal
soortgelijke steentjes op. Niet in iedere herbouwde
schuur echter was er een te vinden, slechts in vijf van
de 22. Vanwaar dit verschil? De bewoners wisten veelal
niet veel meer dan dat er zo'n gedenksteentje aanwezig
was. Mevrouw P. Dieleman-de Bruijne, die eertijds met
haar ouders aan de Liniedijk bij Kijkuit woonde, wist er
wel iets van, namelijk dat de steen geplaatst was en dat
zij en haar zussen een papiertje met hun namen erop in
een blikken sigarendoosje achter de steen hadden laten
metselen.
Toen dit onderwerp eens aan de orde kwam in een
gesprek met Rinus Willemsen uit Biervliet, wees die ons
op zo'n steentje in een voormalig boerderijtje aan de
Driesprongweg in de Koninginnenpolder. De afbeelding
is als alle andere, alleen is het jaartal niet 1948, maar
1940. De schuur werd in dat jaar verwoest door een
neerstortend geallieerd vliegtuig. Aannemer Claays
verzorgde de herbouw. Zo'n steentje was ergens te koop,
maar meer informatie daarover was nergens te
achterhalen. Bij F. Engels, in de omgeving van Overslag,
zit er ook één met dat jaartal. Verder zijn er nabij
Biervliet, ondermeer één aan het eind van de Havenstraat
in de Elisabethpolder, enkele met als jaartal 1947.
Jaap Keymel uit Breskens wees ons op een steentje met
jaartal 1940 in de brandweerkazerne, thans gemeentelijke
werkplaats, van Hoofdplaat. Daarnaast bezorgde hij ons
nog veel meer informatie over andere vindplaatsen en
hetzelfde kan gezegd worden van Walter Dierick uit
Aardenburg en Arco Willeboordse van de Gemeente Sluis.
Carlo Buijsrogge, archivaris van de Gemeente Terneuzen,
verrichtte enig archiefwerk.
Bas Oele uit Kapelle wist te vertellen dat deze steentjes
geleverd werden door het architectenbureau van het
Ministerie van Landbouw. Ook op Zuid-Beveland en op
Walcheren zijn ze terug te vinden. Moesten ze betaald
worden en zijn ze daarom niet in elke herbouwde schuur
aanwezig? Maar ze zijn niet alleen in schuren te vin
den. In Oostburg aan de Oudestad 96 zit er eentje in de
voorgevel van een 'burgerhuis'.
Na de Tweede Wereldoorlog heeft er een Ministerie van
Wederopbouw en Volkshuisvesting bestaan, ook een
Dienst Landbouwherstel en een Stichting Herstel
Zeeland 1945. Van die instellingen hebben we enig
archiefmateriaal, maar nergens is er sprake van
gedenksteentjes. De suggestie dat ze afkomstig waren
van de verzekeringsmaatschappij van de ZLM, bleek
ook onjuist of in ieder geval niet te verifiëren.
Al met al blijven er nog heel wat vraagtekens over.
Misschien is het wel van belang dat eerst al die steentjes
eens geïnventariseerd worden. Daarom stemmen we van
harte in met de laatste zin van het bijschrift bij de foto uit
genoemde aflevering van Zeeuws "Mochten er
lezers zijn die - buiten Middelburg - meer van dergelijke
of andere gevelstenen kennen die herinneren aan
wederopbouwprojecten, dan houden wij ons aanbevolen
voor een berichtje daarover."
Wat Zeeuwsch-Vlaanderen betreft, wil ik best de
coördinator daarvan zijn. Dus als iemand zo'n steentje
weet te zitten, geef het door, bij voorkeur schriftelijk
met een situatieschets en zoveel mogelijk informatie erbij.
Als er aannemers of anderen zijn die eertijds die steentjes
plaatsten of deden plaatsen en daarover (nog) een en
ander weten, dan houden wij ons ook daarvoor
aanbevolen.
George Sponselee, Saxhavenstraat 5,
4561 HB Hulst, fax 0114-313707.
Gevelsteen in de
Havenstraat in
(foto Ed Steijns,
Kloosterza nde).
Zeeuws Erfgoed 15