Stand van zaken Project Waardering Terreinen
van Archeologische Betekenis voor de AMK Zeeland
ARCHEOLOGIE
Waarderen
Inhoudelijke kwaliteit
Kennislacune vliedbergen
GESCHIEDBEOEFENINGMONUMENTENWACHTMONUMENTENZORGMUSEASTREEKTALEN
Het in de vorige aflevering van Zeeuws Erfgoed
geïntroduceerde project draait inmiddels op volle toeren.
Assistentie wordt verleend door medewerkers van de
Archeologische Werkgemeenschap Nederland (AWN).
Er zijn al acht Terreinen van Archeologische Betekenis
onderzocht in de Gemeente Schouwen-Duiveland.
Omdat in deze gemeente het bestemmingsplan voor het
buiten-gebied nog niet volledig afgerond is, worden de
resultaten van het onderzoek in het nieuwe bestemmings
plan voor het buitengebied meegenomen. Daarom is het
noodzaak dat de terreinen die in Schouwen-Duiveland
gelegen zijn, als eerste voor het onderzoek in aanmerking
komen.
Bij het waarderen van een Terrein van Archeologische
Betekenis wordt bekeken welke waardestellende elemen
ten op het terrein aanwezig zijn en wat de kwaliteit ervan
is. Deze resultaten worden ook in een breder spectrum
bekeken door ze af te zetten tegen wat al over vergelijk
bare sites bekend is, zowel wat betreft de regio (Zeeland)
als de periode waaruit de betreffende archeologische
waarden dateren.
Het waarderen van terreinen waar archeologische resten
vermoed worden is geen natte-vingerwerk. De Rijksdienst
voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek (ROB) heeft
hiervoor een advies opgesteld dat opgenomen is in de
Kwaliteitsnorm van de Nederlandse Archeologie (KNA
2.0). De waardering dient dus te geschieden volgens vaste
regels, zodat er in elke provincie in Nederland een
eenvormige waardering van monumenten plaatsvindt.
Aan de hand van de resultaten van het uitgevoerde
bureau- en veldonderzoek wordt een waardering
geformuleerd. Dit houdt in dat eventuele vondst
complexen of monumenten beoordeeld worden aan de
hand van scores. Hierbij wordt gekeken naar de beleving,
de fysieke en de inhoudelijke kwaliteit van het monument.
Nadat een monument de eerste twee stappen van
waardering heeft doorlopen, komt vast te staan of het
behoudswaardig is of niet. Daarna wordt pas gekeken
naar de inhoudelijke kwaliteit.
Bij een waardering op basis van belevingsaspecten wordt
het maatschappelijk belang van het archeologisch erfgoed
onderkend. Het gaat hier vooral om zichtbare
archeologische monumenten, waarvan in het landschap
nog duidelijk een verschijningsvorm te herkennen is.
Hierbij wordt vooral gelet op wat er nog zichtbaar is vanaf
het maaiveld, maar ook hoe dit eruitziet en wat de relatie
met de omgeving is. Visueel waarneembare monumenten
zijn als het ware een zichtbare herinnering aan het
verleden en dienen daarom zoveel mogelijk behouden te
blijven. Vooral ook omdat ze zichtbaar maken wat verder
onzichtbaar is - namelijk het archeologisch erfgoed dat
zich mogelijk nog ónder het maaiveld bevindt.
Daarnaast wordt gekeken naar de herinnering aan het
verleden die het monument oproept. Zo zijn er
monumenten die herinneren aan een historische
gebeurtenis of die specifiek zijn voor de ontstaans
geschiedenis van een gebied. De nog zichtbare
zogenaamde 'vliedbergen' zijn in dat opzicht in Zeeland
waardevol.
De waardering op basis van fysieke kwaliteit vindt plaats
op basis van de gaafheid en conservering van de
archeologische resten op het terrein. In eerste instantie
wordt gekeken naar de ligging en omvang van de
archeologische sporen en in hoeverre deze nog intact zijn.
Daarnaast wordt naar de conservering van de aangetroffen
sporen en artefacten gekeken.
Op basis van de belevingscriteria en fysieke kwaliteit
wordt zoals gezegd bepaald of een monument behouds-
waardig is. Vervolgens vindt de waardering plaats op basis
van de inhoudelijke kwaliteit. Hierbij worden de
zeldzaamheidswaarde, informatiewaarde, ensemblewaarde
en representativiteit van de archeologische resten
beoordeeld.
Onder zeldzaamheid wordt verstaan de mate waarin een
bepaald type monument schaars is (geworden) in een
bepaald gebied. Er wordt hier dus al een aardig inzicht in
het bodemarchief verondersteld. Als er in de regio veel
monumenten van hetzelfde type aanwezig zijn, scoort
zo'n monument eerder laag.
De betekenis van het monument als kennisbron van
het verleden wordt uitgedrukt in de informatiewaarde.
Hier komt vooral het wetenschappelijke aspect aan bod.
De huidige stand van kennis over een bepaald type
monument in een bepaalde periode is dus zeer bepalend.
Er wordt gekeken naar nieuwe informatie die het
monument kan leveren, bijvoorbeeld wanneer het in de
toekomst zou worden opgegraven.
De ensemblewaarde is de meerwaarde die aan een
monument wordt toegekend wanneer dit in een
archeologische en landschappelijke context geplaatst
kan worden. Zo is het interessant om bijvoorbeeld de
ontwikkeling van oude dorpskernen te kunnen
vergelijken. Dit is de archeologische context.
Bij de landschappelijke context wordt gekeken in welke
mate het oorspronkelijke landschap nog aanwezig en/of
herkenbaar is. In Schouwen-Duiveland is dit bijna niet
meer het geval. Hier zijn de stukjes oude woongrond op
zichzelf al heel waardevol.
Representativiteit is de mate waarin een bepaald type
monument karakteristiek is voor een gebied of periode.
Deze monumenten scoren in het algemeen minder op
zeldzaamheid en informatiewaarde, omdat er in een
bepaald gebied veel van zijn en er dan ook meestal veel
over bekend is.
Ongeveer de helft van de te onderzoeken terreinen in
Zeeland betreft afgegraven 'vliedbergen' of mottekastelen.
In Zeeland hebben relatief veel van deze mottekastelen
gelegen, die in de twaalfde en dertiende eeuw te dateren
zijn. Sommige van deze kasteelheuvels zijn gebouwd op
Een 'onzichtbaar'
monument bij Brijdorpe.
Zeeuws Erfgoed 4
