1
De Zwartenhoekse Zeesluis gered?
MONUMENTENZORG
ARCHEOLOGIEGESCHIEDBEOEFENINGMONUMENTENWACHT.
MUSEASTREEKTALEN
Al fietsend door de polders tussen Axel en Westdorpe
geniet ik van het prachtige landschap om me heen. Grote
polders met groene erven, kreken en rijen populieren.
Wanneer ik in de buurt van het gehucht 'De Batterij'
kom waar de dijk een flinke bocht maakt, passeer ik een
oude, kromme en roestige railing. Ik word nieuwsgierig,
keer om en stap af. Het water gaat onder de dijk door op
het punt waar ik sta. Er ligt vast een duiker onder de dijk.
Toch eens even gaan kijken. Wanneer ik naar beneden ga,
merk ik dat er een paadje gemaaid is. Ook beneden is het
netjes vrij gemaakt en er is zelfs een trapje aangelegd.
Iemand gaat hier regelmatig aan de slag, dat is zeker.
Als ik beneden ben en me omdraai, sta ik tegenover een
machtig bouwwerk. Een enorme muur met drie grote
kokers van bijna 3 meter hoog en 8 meter breed. Het is
een grote sluis geweest. In de gevel bestaande uit gelige
bakstenen, zit een steen met een jaartal: 1788. De andere
sluitsteen (zie foto) is niet meer 'in situ' aanwezig, maar
wordt op het erf van een boerderij bewaard. In een van
de kokers hangt nog de schuifdeur. Al bukkend kan ik
er onderdoor kijken, naar de andere kant. Holenduiven
vliegen opgeschrikt weg. Nadat ik ook nog even aan de
andere kant heb gekeken besluit ik thuis op zoek te gaan
naar informatie over deze sluis.
Hoe kom je op het spoor van mensen die er meer over
weten? Eerst maar eens op internet kijken. Na enige tijd
zoeken kom ik onverwacht terecht op een complete
website met informatie en foto's over de sluis in kwestie,
de Zwartenhoekse Zeesluis. Er blijkt zelfs een groepje
mensen actief te zijn. Zij hebben samen een werkgroep
opgericht om deze unieke zeesluis te behouden. Ik besluit
contact op te nemen met een van hen en kom zodoende
in Westdorpe terecht bij de heer Maurice Kindt. Hij
vertelt dat ze al in 1998 zijn begonnen contact te zoeken
met verschillende instanties. Het was echter het verhaal
van het kastje en de muur. In 2000 wint de werkgroep
een aanmoedigingsprijs. Ze gaat aan de slag met het
verzamelen van gegevens over de sluis. Maurice weet me
te vertellen dat gedurende de Tachtigjarige Oorlog, die
eindigde in 1648, water op grote schaal als strijdmiddel
gebruikt werd. Het Staats-Vlaanderen van toen, ging
tijdens deze oorlog bij de Noordelijke Nederlanden horen
en fungeerde als beschermingszone voor de Nederlanden
en Zeeland. Onder andere door het opzettelijk onder
water zetten van land werd de vijand op afstand
gehouden. Veel later, in 1788, werd bij Zwartenhoek
begonnen met de bouw van een grote zeesluis.
Oorspronkelijk bedoeld om de afwatering te regelen,
maar met in het achterhoofd natuurlijk eventuele
toekomstige strijdperken.
De werkgroep komt zelfs in het Nationaal Archief in
Den Haag terecht. Er duiken kaarten op en
beschrijvingen, maar het is allemaal erg beperkt.
De bouwtekeningen en het bestek worden niet terug
gevonden. Wel die van een soortgelijke sluis bij
Reygersbosch. Vermoedelijk zijn voor de Zwartenhoekse
sluis vergelijkbare bestekken gebruikt.
Samen met Maurice Kindt van de werkgroep, breng ik
nogmaals een bezoek aan de Zwartenhoekse Zeesluis. Het
paadje wordt door hem om de zoveel tijd gezeisd. Terwijl
we naar beneden lopen vertelt hij verder. Een paar jaar
terug kon je niet eens beneden komen door de bramen en
brandnetels. Bovendien was de sluis haast niet te zien
door de bomen en struiken die tussen de stenen groeiden.
Vrijwilligers van Stichting Landschapsbeheer Zeeland
hebben toen de schadeveroorzakende bomen en struiken
afgezaagd. We trekken lieslaarzen aan en kunnen nu ook
binnenin de sluis een kijkje nemen. Prachtige bakstenen
gewelven met joekels van balken. De uitsparingen voor de
deuren zijn nog terug te vinden. Elke koker staat via een
opening in verbinding met de volgende. Wanneer een van
de kokers afgesloten zou zijn, kan men er toch in via de
naastliggende koker. Waar dat voor diende, heeft Maurice
nog niet kunnen achterhalen.
Eenmaal weer buiten valt op dat de twee gevels van de
sluis nogal verschillen van uiterlijk. De ene kant is geheel
van grote hardstenen blokken, de andere geheel van
bakstenen. De uitleg die ik daarbij krijg is fascinerend.
Vroeger lag de sluis aan zee. Het was een 'zelfsuerende'
uitwateringssluis. Door de druk van het binnenwater
werden bij eb de sluisdeuren geopend, de opkomende
vloed drukte de deuren weer dicht. Behalve als
uitwateringssluis kon de Zwartenhoekse Zeesluis ook als
inundatiesluis worden gebruikt. De achterliggende
Canisvlietpolder kon via de sluis met het water uit zee
geïnundeerd worden. Vandaar de naam 'zeesluis'. Vlakbij
lag een fortificatie ter verdediging van de sluis, die bekend
staat als 'De Batterij'; daaraan herinnert nog de naam van
de buurtschap. Van het verdedigingswerk zelf is in het
landschap voor een leek als ik niets meer terug te vinden.
Maurice vertelt me ook over studenten van de
Hogeschool Zeeland die een dagje metingen zijn komen
verrichten, over advies dat is ingewonnen bij vele verschil
lende
personen en organisaties en dat er een uitgebreid bestek
voor restauratie is opgemaakt. Al vele malen heeft hij om
de tafel gezeten met diverse organisaties. Helaas leidden al
Zuidfront van de
Zwartenhoekse Zeesluis
(foto Maurice Kindt).
Zeeuws Erfgoed 17
