Basiliek van Heilige Willibrordus te Hulst
MONUMENTENWACHT
ARCHEOLOGIE SCHIEDBEOEFENING.
MONUMENTENZOI MUSEA REEKTALEN
Waarschijnlijk is de basiliek van Hulst rond het jaar
1200 gebouwd. Van het eerste bouwwerk, dat van
geringere omvang was dan het huidige gebouw, zijn
alleen de vier zware torenpilaren en fragmenten in het
transept over. Tot aan 1400 is niet zo erg veel van de
bouwgeschiedenis bekend. Rond 1400 is de toren
vernieuwd door Laureyns van der Leyen uit Gent;
tussen 1430 en 1442 werd het transept vergroot en zijn
twee kapellen aangebouwd. Vanaf 1460 is men
begonnen met het vergroten van de kerk.
De Basiliek van de H. Willibrordus is een goed voorbeeld
van een laatgotische kruisbasiliek. Het is niet alleen een
bedehuis, maar ook een toonbeeld van stedelijke macht
en prestige. Deze basiliek is weliswaar een schaal kleiner
dan de grote voorbeelden uit
Antwerpen, Breda en Den Bosch,
maar daar staat tegenover dat ze van
een innemende eenvoud is; de
beginselen van de Scheldegotiek zijn
op elementaire wijze vormgegeven
en voor een belangrijk deel zijn
authentieke materialen nog aanwezig:
het gebouw is nog 'helemaal echt'.
Karakteristieke kerk
Bijzonder karakteristiek voor deze
basiliek is de plaats van de toren óp
of eigenlijk in de kruising van het
schip en het transept. Dit is voor
Nederland ongebruikelijk maar in
Vlaanderen destijds vaak toegepast.
Ook door de vrijwel authentieke
westgevel, waaraan nog tot in 1534
geheel in gotische vormen en rijk aan prachtig laatgotisch
beeldhouwwerk werd gehakt, valt deze basiliek op. Aan de
westgevel ontbreekt de voor Nederland zo kenmerkende
westtoren, wat het gevelbeeld zo typisch maakt. Eveneens
uitzonderlijk is de geschiedenis van de torenspits van
Hulst. Opeenvolgende bovenbouwen op de middeleeuwse
torenromp sneuvelden door brand: in 1469, 1562, 1663
en 1876. Na de laatste brand in 1876 herbouwde P.J.H.
Cuypers de torenbekroning met toevoeging van een
stenen verdieping. In 1944 velde het oorlogsgeweld ook
deze spits. De prijsvraag voor een nieuw ontwerp werd
gewonnen door de Aalsmeerse architect Jan Brouwer: een
torenbekroning in moderne, op de gotiek geïnspireerde
vormen. De basiliek en haar huidige spits zijn hiermee een
markante symbiose van gotiek en de presentatie van een
bezield ontwerper uit de jaren vijftig. Het ontwerp werd
overigens geheel in beton uitgevoerd, terwijl de betonnen
spits door de architect met natuursteenbekleding werd
voorgesteld. Ineke Pey noemt de toren in haar boek
De Sint-Willibroduskerk te Hulst in nieuwe luister, na
restitutie en restauratie, 1806-1958 "elegant en een witte
raaf in het Nederlandse torenpanorama".
Op 22 juni 1935 is de kerk op verzoek van
Mgr. P. Hopmans door Paus Pius XI tot basiliek verhe
ven. Op zondag 3 juli 2005 heeft Mgr. M. Muskens, bis
schop van Breda, in de basiliek het Wapen met de daarbij
behorende Oorkonde onthuld.
Restauratie in laatste decennium vorige eeuw
Gedurende de laatste tien jaar van de vorige eeuw was
de basiliek onderwerp van grote (monumenten-) zorg:
het Etteringe tufsteen van de restauratie in de jaren '30
was 'op', verroeste brugstaven, lekkende goten, versleten
beeldhouwwerk.
Achteraf gezien is het niet toekennen van subsidie in
het begin van de jaren '90 goed geweest om tot een
uitgebalanceerde manier van restaureren te komen.
Authentieke elementen zijn waar nodig geconserveerd om
de oorspronkelijke context zoveel mogelijk te handhaven.
De in de jaren '30 van de vorige eeuw aangebrachte
sierstukken op de steunberen zijn niet teruggeplaatst maar
aan de hand van oude foto's vervangen door 22 zorgvul
dig geconstrueerde pinakels, opgesierd met beeldhouw
werk van Ton Mooy. De gerestau
reerde westgevel illustreert duidelijk
de genuanceerde werkwijze tijdens
deze restauratieopdracht.
De gevel werd gecompleteerd door
de plaatsing van een beeld van Toon
Grassens in de topgevelnis die sinds
mensenheugenis leeg was. Ook hier
gaat oud en eigentijds samen: een
Willibrordus in gotische stijl, maar
toch op subtiele wijze eigentijds, al
was het alleen maar omdat het in de
hand getoonde torenmodel het
twintigste-eeuwse ontwerp van
Theo Verlaan is. Voor liefhebbers van
bouwkunst laat deze gevel zich lezen
als een spannend boek!
Ook buiten de restauratieactiviteiten om leverde de
restauratiecommissie nog een belangrijke bijdrage aan
het totaalresultaat door enige toevoegingen aan het
kerkinterieur: een nieuwe lichtinstallatie, een nieuw
glazen toegangsportaal, sanitaire voorzieningen en het
monumentale hekwerk (van de hand van Rein Tupker)
dwars door het kerkprofiel is een ware verrijking van
het interieur.
Restauratie in beeld
Binnenkort komt het boek De Basiliek in Beeld uit.
Naast de foto's die hoofdzaak zijn, geeft dit boek
informatie over het verloop van de moeizame, spannende
maar perfecte restauratie. Het boek (120 pagina's in A4-
formaat met 16 bladzijden kleurendruk) is samengesteld
door Piet Hamelink en te bestellen via e-mail
pehamelink@zeelandnet.nl of telefoon 0114-313477. De
kosten van het boek zijn 24,95.
Open Monumentendag
Op zaterdag 10 september, Open Monumentendag 2005,
wordt in de Basiliek van de H. Willibrordus de hele dag
ruim aandacht besteed aan het thema 'religieus erfgoed'.
Voor een overzicht van het programma kunt u terecht in
de special bij deze Zeeuws Erfgoed.
De basiliek van Hulst met
haar twintigste-eeuwse
torenspits en eigentijdse
Willibrordes
(foto 's Restauratie
Basiliek).
Zeeuws Erfgoed 11
