itt
Spe cial 12
- 'i
Sint-Nicolaas in Vaerne
of Langaardenburg [overzichtskaart nr. 101]
O ostmanskapelle
Coxyde
Sint-Catharina
december 2005
Hannekenswerve
w -i" r
7
In 1229 werd een kerk gesticht gewijd aan Sint-Nicolaas
in het veenontginningsdorp Sint-Nicolaas in Vaerne,
later ook Langaardenburg genoemd. Bij de stormvloed
van 1375/1376 is dit dorp vrijwel zeker verwoest. De
nabijgelegen proosdij Elmare van de Sint-Pietersabdij
te Gent is toen ook onherstelbaar beschadigd.
De archeologische resten van Sint-Nicolaas in Vaerne
zijn in 1972 gelokaliseerd, op een kaart van Jan van Hinte
en bestaan uit fundamenten van de kerk; ook restanten
van het kerkhof zouden in het reliëfrijke terrein nog
aanwezig zijn.
[overzichtskaart nr. 102]
Jan van Hinte bepaalde in 1965 de ligging van dit dorp,
dat bestaan heeft van rond het jaar 1400 tot 1404
(Sint-Elisabethsvloed) en van circa 1470 tot 1583/1585,
op grond van literatuurstudie. Recentelijk bleek deze
positie onjuist: bij onderzoek voor de AMK Zeeland werd
niets teruggevonden. Nieuwe interpretatie van historische,
cartografische en hoogtelijngegevens in het kader van het
VNC-project bracht een nieuwe locatie aan de Groeneweg
te Schoondijke aan het licht waar wel nederzettings resten
werden aangeboord (zie Zeeuws Erfgoed september 2005).
Het nieuwe terrein zal opgenomen worden op de AMK
Zeeland.
Jan van Hinte (1896-1983), de zeer ervaren amateur-archeoloog
en -historicus uit Sint-Kruis. Hij was de ontdekker van een aantal
verdronken dorpen in West-Zeeuws-Vlaanderen en leidde de
opgraving van Hannekenswerve in 1964
(foto Gemeentearchief Sluis).
[overzichtskaart nr. 106]
Coxyde, Coxie of Beniardskerke wordt in 1280 voor
het eerst wordt vermeld. Het dorp is bezocht door de
Sint-Elisabethsvloed van 1404, vloeden in 1477 en 1570
en verdween definitief door de inundatie van 1583.
Van Hinte vond met een booronderzoek in maart 1965
de zuidwestelijke hoek van de kerk, voorzien van steun
beren. In 1994 is op de locatie aan de Diomedeweg,
gedeeltelijk illegaal en zonder onderzoek een complex
varkensstallen gebouwd, waarbij fundamenten zijn
waargenomen. Vermoedelijk zijn de archeologische
sporen aangetast, maar nog wel aanwezig.
[overzichtskaart nr. 105]
Bij de aanleg van een sloot in 1962 werden van dit dorp
een deel van de kerkterp met funderingsresten van de
noordbeuk van de vijftiende-eeuwse kerk en begravingen
ontdekt, wederom door Van Hinte. Hij borg enkele
schedels voor onderzoek, maar deze gingen stuk bij
het vervoer in zijn fietstas! Ook Sint-Catharina of
Sint-Cathelijne - eerste vermelding in 1243 - verdronk
definitief door de inundatie van 1583, na verwoestingen
door de vloeden van 1375/1376, 1404 en 1477.
Het noordoostelijke kwart van het verdronken dorp
werd in 1604 overbouwd en doorsneden door de
verdedigingswerken van de Cathalijneschans.
Van de kerk moet onder andere het koorfundament nog
aanwezig zijn. Regelmatig worden muurresten van het
dorp opgeploegd, zodat het monument in kwaliteit
achteruitgaat.
[overzichtskaart nr. 107]
De ontdekking van de kerk van Hannekenswerve in 1964
kan wel het de mooiste resultaat van Van Hinte genoemd
worden, mede omdat dit voerde tot een opgraving onder
zijn leiding. Hanekinwerve, voor het eerst genoemd in
1169, ondervond grote schade van de stormvloeden van
1421 en 1477, en de inundaties van 1583 en 1604.
Al in 1666 weet men slechts de plek waar het dorp zich
ooit bevond.
In de opgraving werden de resten van drie verschillende
fasen van de Sint-Nicolaaskerk blootgelegd:
een twaalfde-eeuws zaalkerkje van zandsteen,
een zandstenen Romaanse driebeukige kruiskerk uit het
laatste kwart van de twaalfde eeuw met een vieringtoren
en de bakstenen uitbreidingen uit de dertiende eeuw.
De archeologische resten
van het verdronken Coxyde
liggen deels onder de var
kensstallen aan de
Diomedeweg te Oostburg.
*3»
De ophogingslagen van
de kerkterp van
Sint-Cathelijne in het
talud van de sloot in 1962
(foto J. van Hinte).
Plattegrond van de kerk
van Hannekenswerve met
zijn bouwfasen.
Het teruggevonden muurwerk
is in zwart aangegeven,
met stippellijnen is de
reconstructie van de
plattegrond aangevuld.
Legenda: 1. Kapel, midden
twaalfde eeuw;
2. Romaanse kruiskerk,
laatste kwart twaalfde eeuw;
3. Uitbreidingen in baksteen,
dertiende eeuw;
4. Grafkelders; 5. Klokvorm
(tekening R. de Nennie naar
Van Hinte 1963-1964).
