Een gemiste kans
w
Culturele planologie in Middelburg?
V' M1 DUt LJ,J
Krantenlezers hebben er al veelvuldig over kunnen
lezen: de plannen die in Middelburg worden
voorbereid en uitgevoerd rondom de westelijke
Oude Havendijk tussen de stad en Nieuwland.
Naast de wijk Mortiere in wording is daar behalve
de nieuwe N57 ook een golfterrein in de maak, en
dat alles niet met ieders instemming. Wat speelt hier?
De oudste levensader van Middelburg, de natuurlijke,
maar meanderende en verzandende Arne, werd in 1532
1535 met steun van Karel V vervangen door een groots
project: het gegraven havenkanaal tussen de stad en het
open water bij het latere Nieuwland. Een glorieuze,
57 meter brede entree waarvan in economisch opzicht
veel werd verwacht en die ook op tal van afbeeldingen
als het visitekaartje van de stad werd gepresenteerd.
Het kanaal gaf in de stad toegang tot de 'kaaienroute',
met de Nieuwe Haven als achterste havenkom. De latere
en al even prestigieuze Oostkerk lijkt precies in het
verlengde van het kanaal te zijn gesitueerd. Met het
nieuwe kanaal was voor enkele eeuwen het lucratieve
contact met zowel de Oost als de West gegarandeerd.
Pas in de negentiende eeuw werd een nieuwe verbinding
nodig, eerst via Veere, later door middel van het Kanaal
door Walcheren. Het dichtgeslibde havenkanaal werd
bedijkt tot Oude Havenpolder en dat bood vervolgens
gelegenheid voor de aanleg van de gemeentelijke
begraafplaats.
Maar ondanks deze en andere wijzigingen bleef
de geschiedenis herkenbaar, bijna zo duidelijk als
in bijvoorbeeld Zierikzee en Goes waar soortgelijke
havenkanalen zijn gebléven. Je moet wel heel weinig oog
voor vroeger hebben als je niét herkent: de langgerekte
havenpolder met de vroegere bedding, gevat tussen de
westelijke havendijk en de tot Nieuwlandseweg
getransformeerde oostelijke havendijk. Opgaande
beplanting accentueert vooral de westelijke dijk. Het
geheel vormt een dubbele structuurlijn op de kaart,
een dubbele zichtlijn van jewelste in het landschap,
de zichtbare herinnering aan het glorieuze verleden van
de stad. Een herinnering ook aan het recente verleden,
toen in de laatste wereldoorlog de westelijke dijk
gedurende korte tijd strategisch en waterstaatkundig van
belang was. Zelfs het bruggetje in de kruising Mannezeese
Watergang en westelijke Oude Havendijk vormt een
tastbare herinnering: aan de Mannezeese sluis,
eeuwenlang een van Walcherens belangrijke en onmisbare
uitwateringssluizen, ooit precies op deze plek. Je hebt hier
niet eens een oude kaart nodig om je in tijd en ruimte te
oriënteren. En wie echt onwetend was van vroeger, kon
het op een straatnaambordje lezen: Weg door de Oude
Havenpolder - wat je noemt een sprekende naam!
Dat bordje is sinds kort weg, zoals er hier meer gebeurt
om elke verwijzing naar vroeger uit te wissen. De
beplanting is deels verdwenen, aan de westelijke
Oude Havendijk en aan de bedding van de havenpolder is
gegraven. Afgezien van de vraag of dat zomaar mag, wordt
hier een kans gemist. Niét op het weer opengraven van
het zestiende-eeuwse kanaal, iets wat trouwens op veel
plaatsen elders en met groot succes wél gebeurt. Gemist
wordt de kans op culturele planologie, waarbij het
verleden een toekomst wordt gegarandeerd. Voor de wijk
Mortiere is er al alles aan gedaan om de band met het
vroegere landschap te verbreken op een manier die niet
meer van deze tijd is. Eigentijds zou zijn geweest het
verleden een herkenbare plaats te geven in verkavelings-,
straten- en waterlopenpatroon. Ook het golfterrein trekt
zich daar niets van aan, en de nieuwe N57 doet dat al
evenmin. Wat dus rest is de westelijke Oude Havendijk.
Een laatste schakel, en de allerlaatste kans om verleden
en toekomst met elkaar te verbinden.
Gezicht op Middelburg
en havenkanaal, midden
zeventiende eeuw
(uitgegeven door
Z. Roman en N. Visscher).
Was Middelburg niet ooit voorbeeldstad op
monumentengebied? Wat lijkt dat lang geleden! Is
ons landschap geen cultureel erfgoed? Heeft de westelijke
Oude Havendijk geen monumentale waarde?
Zeeuws Erfgoed 23 juni 2008/02 Landschap EN Historie
