Walcheren
Onderzoek Fort Rammekens
Afgelopen voorjaar zijn grootscheepse restauratiewerken
bij Fort Rammekens (Ritthem) gestart in opdracht van
Staatsbosbeheer. De Walcherse Archeologische Dienst
(WAD) deed archeologisch onderzoek in samenwerking
met bouwhistoricus Jan van der Hoeve.
Maria van Hongarije gaf opdracht tot de bouw van Fort
Rammekens, of 'Zeeburg' (1547-1556). In Italië had zich
het principe ontwikkeld van bastionbouw met lage, dikke
muren met aarden wallen (Oud-Italiaans vestingstelsel),
wegens toegenomen vuurkracht van geschut. Rammekens,
naar ontwerp van de Italiaanse architect Donati de Boni,
is een van de eerste voorbeelden in Noordwest-Europa
van dit stelsel. Het onderzoek toonde verschillende
planwijzigingen tijdens de bouw, soms vermoedelijk
ingegeven door ad hoc-situaties zoals verzakkingen.
De buitenmuurconstructie is opvallend. Om het metsel
werk voldoende te kunnen laten uitharden is gewerkt met
blokken van circa 4-5 x 1,5 meter die op en naast elkaar
werden gezet. Een ander fraai element zijn de 'oreillons'
op beide halfbastions: halfronde, 'oorvormige' constructies
als teruggetrokken verdedigingselement achter de
kanonnen. Op verschillende plekken waren resten van
bestrating om kanonnen en zwaar materieel te verplaatsen.
Een der halfbastions (ZW) met oreillon (foto WAD).
Kanonskogels om schepen te kunnen beschieten vanaf
Fort Rammekens; het zijn zogenaamde 'kneppelkogels',
verbonden door een staaf om het vernietigend effect op
masten, tuigage en zeilen te vergroten (foto WAD).
Vergeten kelder herontdekt
Het spectaculairst was een grote overwelfde kelder bij
het poortgebouw met een kleine deur en twee kleine half
ronde ramen. In de achttiende eeuw was hij waarschijnlijk
mede in gebruik als kruitopslagplaats. Na het dichten van
de openingen (begin negentiende eeuw) is de huidige trap
voor de ruimte gebouwd en vergat men de kelder.
Erboven stond op het bastion een gebouw: volgens
archiefgegevens de commandeurswoning.
In de Napoleontische tijd (circa 1812) zijn alle gebouwen
gesloopt en de bastions opgehoogd. Het puin van de
commandeurswoning vulde de kelder op; ook oreillons en
bestrating verdwenen uit het zicht. Aan de oost- en zuid
zijde van de binnenplaats kwamen nieuwe kazematten;
langs een groot deel van de buitenmuur een voorzetwand
van baksteen. Om het fort werd een tweede verdedigings
gordel, het kroonwerk, opgericht. Uit de Tweede
Wereldoorlog dateren twee fundamenten van een
geschutpost op het westelijk half- en het hoofdbastion,
voorzien van ingekraste namen en een laarsindruk van
de Duitsers.
Skeletvondst
Aan de westzijde is de oude dijk bestudeerd waarover het
fort vermoedelijk is gebouwd. Verder onderzoek hiernaar
vindt plaats met AWN-lid Bas Chamuleau. Verrassend
was de vondst van een menselijk skelet in de ophogings
pakketten van een bastion. De begraving wordt gedateerd
midden/einde van de achttiende eeuw. Sporen van kist,
kledij of bijgaven ontbraken.
Opgraving Bachtensteene, Middelburg
Voorafgaand aan de bouw van een woonzorgcomplex
aan de Bachtensteene vond afgelopen zomer een
archeologische opgraving plaats. Het plangebied ligt in
Middelburgs oudste kern, met de karolingische
ringwalburg die eind negende eeuw is opgericht tegen de
Noormannen. Het onderzoeksgebied lag aan een van de
wegen door de ringwalburg, namelijk de Lange Burg.
Hieraan verrees in de late middeleeuwen het Gravensteen:
de voormalige gevangenis en een van de eerste stenen
huizen in Middelburg. ArcheoMedia voerde in opdracht
van Stichting Werkt voor Ouderen de opgraving uit; de
WAD begeleidde deze namens de gemeente Middelburg.
De resultaten waren vanaf de eerste dag spectaculair.
Nauwelijks 50 centimeter onder het maaiveld lagen
zeer zware funderingen van het Gravensteen. Ook het
complexe riool- en afwateringssysteem van het
Gravensteen was aanwezig, inclusief een gemetselde
beerkelder met prachtig vondstmateriaal. Verder restanten
van een bakstenen riool, dat ook fungeerde als waterafvoer
langs de straat. Tevens beerputten en -bakken, met perfect
bewaarde voorwerpen van hout en tin.
De eens vergeten,
nu herontdekte kelder bij
het poortgebouw van Fort
Rammekens (foto WAD).
Funderingen van het
Gravensteen; Bachtensteene
in Middelburg (foto
A rcheoMedia/WAD
Een tinnen pispot uit een
van de putten aan de
Bachtensteene (foto
A rcheoMedia/WAD)
Duitse geschutspost uit
de Tweede Wereldoorlog,
voorzien van namen
(foto WAD).
Zeeuws Erfgoed 19 september 2012/03 ARCHEOLOGIE
