'De val van de mensin de Hof van Eden,
met op de voorgrond de boom van kennis van goed
en kwaad en daarachter de levensboom;
schilderij van Lucas Cranach de Oudere (1472-1553).
Het trapeziumvormig model van de Doornikse zerken zou zijn afgeleid
van Frankische sarcofagen; deze basisvorm bleef voor doodskisten
gehandhaafd tot vandaag de dag. De origine van het levensboommotief is
vrijwel niet te traceren. De boom als kosmisch symbool vinden we onder
meer terug in Indië, Mesopotamië en Scandinavië. De levensboom als
teken van wedergeboorte is hiervan een eveneens wijd verbreide variant;
de meiboom in de moderne Europese folklore is daarvan weer een
nakomeling. Er is zelfs een typologische relatie aan te wijzen met de
seculiere vrijheidsboom van de Amerikaanse en Franse Revolutie en
onze eigen, in 1795 gestichte Bataafse Republiek. In de bijbel komt
de levensboom meermalen voor. God plantte hem samen met de boom
van de kennis van goed en kwaad in de Hof van Eden; na de verbanning
van Adam en Eva uit het paradijs gold Christus als de nieuwe levensboom.
Het motief van de (dubbele) cirkel is veel minder frequent onder de
Doornikse zerken; we zien de cirkels verbonden en als afgeleide van
het levensboommotief afgebeeld, maar ook los van elkaar.
Jan Kuipers, documentalist archeologie
Henk Hendrikse, depotbeheerder
Met dank aan Koen van Rooijen,
conservator Historisch Museum De Bevelanden, Goes
Literatuur
Jean-Claude Ghislain, 'Dalles funéraires romanes tournaisiennes en Belgique',
Art Fact 2, 198$, $3-71.
Jan J.B. Kuipers, 'Sarcofagen uit Westkerke', Nehalennia afl. 139, 2003, 26-27
(rubriek Verdwenen Zeeuwse Gebouwen).
Symboliek
De Westkerkse stenen vertonen een typologie, waarvan in Europa een
zestigtal voorbeelden bekend zijn. Deze grafstenen zijn in 'massaproductie'
te Doornik (in de huidige Belgische provincie Henegouwen) uit
Doornikse kalksteen vervaardigd en daarna uitgevoerd omdat ze erg
in trek waren. De Westkerkse objecten zijn tot dusver beschouwd als
de meest noordelijke voorbeelden van het decoratietype met levensboom
of cirkelmotief; het verspreidingsgebied van grafstenen van Doornikse
kalksteen reikt echter tot in Scandinavië.
Een bekend voorbeeld van een intacte grafplaat met 'Doorniks'
levensboommotief is het 'graf van Sint-Guido' in de crypte van de
Sint-Guidokerk te Anderlecht (B). Sint-Guido is een in 1112 heilig-
verklaarde Anderlechtse pelgrim naar het Heilige Land, wiens biografie
doorspekt is van mirakelen. Het 'graf van Sint-Guido' is een secundair
gebruikte, trapeziumvormige grafsteen met levensboommotief die rust
op gemetselde sokkels. Er was een religieuze praktijk mee verbonden:
pelgrims kropen onder de steen door met daarop de schrijn van
Sint-Guido, zodat zij als het ware fysiek door hem werden beschermd.
Voorbeelden van grafplaten met levensboommotief uit Doornik (A),
Leuven (B), Gent (C) en Brugge (D) (naar Ghislain 1985).
versteviging van de funderingen van de nieuwe kerk, zo bleek uit de
archeologische waarnemingen. Een merkwaardig verschijnsel, dat echter
niet uniek is. Toen men de bakstenen kerk van Westkerke bouwde, moet
men al niet meer hebben geweten wie in welke sarcofaag ooit ter ruste was
gelegd; dit type grafplaten draagt nooit de naam of andere identiteits-
kenmerken van de overledene. De in 1975 eveneens aangetroffen
begravingsresten hielden verband met een jongere fase. Het is echter
duidelijk dat zij die eens in de sarcofagen rustten, aanzienlijke personen
waren. Mogelijk betreft het geestelijken en/of de oudste heren van
Westkerke.
Dekselfragment van een sarcofaag uit Westkerke,
met het motief van de dubbele cirkels.
Zeeuws Erfgoed 23 maart 2013/01 ARCHEOLOGIE
