Pelgrimshoorn van het Langerwehe-type uit de verdronken stad Reimerswaal
(particuliere collectie, restauratie en foto A. van Oost).
Christusmonogram op de klankbeker van de pelgrimshoorn
uit de Middelburgse Abdij (beeldbank SCEZ, Middelburg).
Pelgrimshoorn in de vorm van een trompet, aangetroffen bij de restauratie van de Abdij in Middelburg, 1962;
collectie Zeeuws Museum, objectnr. M74-127-01(beeldbank SCEZ, Middelburg).
De vorm was vrijwel gelijk aan het type trompet dat in de zestiende eeuw
als metalen instrument ingang vond; deze pelgrimshoorn wordt dan ook
gedateerd in de eerste helft van de zestiende eeuw.
Omstreeks 1982 vond de heer Anton van Oost ter plaatse van de
verdronken stad Reimerswaal (Zuid-Beveland) een pelgrimshoorn
(lengte 38 centimeter) uit de latere veertiende of de vijftiende eeuw van
het eenvoudige (runder)hoorntype, die hij zelf restaureerde. Dit simpele,
weinig gebogen type stamt uit het Duitse pottenbakkerscentrum
Langerwehe (bij Aken) of het nabijgelegen Raeren. Het is het meest
frequente type pelgrimshoorn. Het komt ook voor als lood-tinnen
pelgrimsinsige of als broche van enkele centimeters. Het type vertoont
gelijkenis met ivoren hoorns uit het Middellandse-Zeegebied, die vaak
dienden als reliekhouder.
Een andere particulier vond in 1988 achter een voor afbraak bestemd
pand aan de Lange Delft in Middelburg, aan de achterkant grenzend
aan Reigerstraat en Koorkerkhof, in een afvalput een pelgrimshoorn
van grijs aardewerk van het waldhoorntype. Dit type was een kopie van
de metalen jachthoorn en waldhoorn. Datering, mede op grond van de
begeleidende vondsten, is tweede helft van de vijftiende eeuw. De hoorn
is gevormd uit een in enkele slagen opgerold middenstuk met een korte
klankbeker; het mondstuk bestaat uit een klein tuitje. Op de klankbeker
is aan de rand een versiering ingekrast van gebogen lijntjes. Daar direct
boven is een gekanteeld wapen aangebracht. De voorstelling van het
wapen is mogelijk een gestileerde letter M (verwijzend naar Maria?).
Elders in Nederland en Noordwest-Europa zijn ook pelgrimshoorns
van dit type gevonden, echter (meest) van witbakkende klei.
Jan J.B. Kuipers, documentalist archeologie
Literatuur
H. Hendrikse, 'Hoorngeschal onder de Lange Jan',
Nehalennia afl. 73 (1989) 31-33.
Jan J.B. Kuipers, Nederland in de middeleeuwen.
De canon van ons middeleeuws verleden (Zutphen 2011),
137-140: 'Heiligenverering en pelgrimages'.
J.A. Trimpe Burger, 'Een oudheidkundig onderzoek in de Abdij
te Middelburg in 1961', in: Berichten van de Rijksdienst voor het
Oudheidkundig Bodemonderzoek 14 (1974) 97-132.
Zeeuws Erfgoed 11 december 2013/04 ARCHEOLOGIE
