Behoud van historische
begraafplaatsen in Zeeland
De laatste tijd komt het ruimen van historische groenplekken steeds meer voor. Oude binnensteden,
maar ook kleine dorpskernen, breiden om kostentechnische redenen vaak in, waardoor open
groenplekken wijken voor bebouwing of betaald parkeren. Dit gaat veelal ten koste van de ruimtelijke
kwaliteit en de beleving van deze historische stads- en dorpkernen.
Bestaande begraafplaatsen en kerkhoven komen hierdoor
meer en meer in de verdrukking. Vaak zijn dit nog de
enige groenplekken in de kernen en worden zij door
de toenemende behoefte aan (bouw)ruimte volledig
ingebouwd of zelfs verplaatst. Dit terwijl de ruimtebehoefte
voor het realiseren van nieuwe graven en columbaria
(urnenmuren) juist almaar toeneemt. Gevolg hiervan is
dat bestaande oude graven, waarvoor geen grafrechten
meer worden betaald, geruimd worden of dat de nog
beschikbare, in sommige gevallen cultuurhistorisch
waardevolle, ruimte maximaal wordt benut voor het
plaatsen van nieuwe graven.
Waardevol erfgoed
Oude begraafplaatsen en kerkhoven zijn niet alleen
plaatsen van rust, overdenking en meditatie, maar
hebben ook een archiefrol. Grafzerken en familiegraven
met toebehoren als zuiltjes, beelden en andere
ornamenten vertellen niet alleen een verhaal over
de desbetreffende personen (hun functie in de plaatselijke
samenleving, wanneer zij leefden), maar bevatten ook
belangrijke informatie over de funeraire architectuur
en de bijbehorende symboliek. Ook vertegenwoordigen
begraafplaatsen en kerkhoven een landschappelijke
waarde door hun vormgeving, hun inrichting en
de toegepaste gebouwde elementen als toegangspoort,
ommuring of hekwerk en de groenelementen als hagen,
struiken, bomenrijen en solitaire bomen.
Daarnaast vormt dit religieus erfgoed, samen met de
gebouwde elementen en de plaatselijke (vaak organisch
gegroeide) ruimtelijke structuur van wegen, paden en
pleintjes een uniek ensemble van grote cultuurhistorische
waarde. Deze waarde bepaalt in grote mate de
leefbaarheid van de stads- of dorpskernen voor de huidige
bevolking, maar oefent ook aantrekkingskracht uit op
bezoekers. Vaak hebben willekeurige wijzigingen aan
een of meerdere onderdelen van dit ensemble nadelige
gevolgen voor de samenhang.
Pilot SCEZ en SLZ
Bij het verplaatsen van begraafplaatsen en het ruimen
van graven wordt momenteel geen onderscheid gemaakt
tussen historisch waardevolle en historisch minder
waardevolle begraafplaatsen, graven of grafzerken.
Hierdoor verdwijnt onbewust bijzonder archiefmateriaal
over de oorspronkelijke bewoners en het cultureel erfgoed
van Zeeland. De SCEZ en Stichting Landschapsbeheer
Zeeland (SLZ) hebben daarom besloten om gezamenlijk
een pilot te starten om eigenaren te helpen bij het behoud
en het beheer van hun eigendommen. Dit heeft geleid tot
een eerste proefinspectie van het groene en monumentale
erfgoed van de begraafplaats van de RK kerk in Zuiddorpe.
De uitkomst van de inspectie verkeert nu in de
evaluatie-fase, waarbij de eigenaar nauw betrokken wordt.
SLZ en de SCEZ willen met dit initiatief ook het
bewustwordingsproces van het belang van het behoud
en het belang van deze kwetsbare erfgoedcategorie op
gang brengen. Dit bewustwordingsproces richt zich vooral
op de kerkelijke en burgerlijke eigenaren, maar ook
op de verschillende overheden zoals de Provincie
en gemeenten, die mogelijk hierover (gaan) besluiten.
Niet alle oude kerkhoven en begraafplaatsen in Zeeland
zijn even waardevol. Om hiervan een goed beeld te krijgen,
gaan de SCEZ en SLZ de komende tijd op zoek naar
middelen die het mogelijk maken om alle begraafplaatsen
en kerkhoven in Zeeland te inventariseren en daarbij
op hun cultuurhistorische waarden te waarderen.
SLZ en SCEZ zijn gestart met een proefinspectie van de begraafplaats
van de RK kerk in Zuiddorpe.
Zeeuws Erfgoed 1 Q juni 2014 02
