De meerwaarde van kerken
voor krimpgebieden
West-Zeeuws-Vlaanderen is een regio die krimpt qua bevolking, maar die ook rijk
is gezegend met religieus erfgoed. Zo telt de gemeente Sluis meer dan veertig
kerken. Het project 'Kerk, Krimp en Kans' richt zich op de extra betekenis
die kerken kunnen hebben voor een regio die krimpt.
Zeeuws Erfgoed 18 juni 2014 02
karakteristieken van de regio te behouden en het liefst nog
verder in de schijnwerper te zetten. Kerken zijn bij uitstek
karakteristiek en beeldbepalend voor menig stad en dorp.
Een specifieke bijzonderheid van de situatie in Sluis is dat
de meerderheid van de kerken in de gemeente Sluis
dateert uit de wederopbouwperiode (1940-1970).
De aandacht voor architectuur en stedenbouw uit deze
periode is een tweede prioriteit van het Rijk binnen de VER.
Een andere belangrijke aanname is dat kerken de potentie
bezitten in concrete mate bij te dragen aan leefbaarheid,
namelijk als centrale plek waar voorzieningen worden
gebundeld. Op deze wijze kunnen kerken breder inzetbaar
worden, in een dienstbare rol aan de samenleving.
Het kunnen bijvoorbeeld plekken worden waar een
sociaal-medisch centrum of dorpshuis gehuisvest wordt,
waar lokale verenigingen of maatschappelijke organisaties
samenkomen of waar zelfs werkplekken voor ZZP-ers
worden gecreëerd. Daarnaast vervullen kerken een
eigenstandige rol voor de 'geestelijke gezondheidszorg'
van inwoners. Ook vanuit die optiek zou het onwenselijk
zijn als er in de ene kern geen enkele kerk open zou blijven,
terwijl er in de andere kern door gebrek aan afstemming
wel alle kerken zichtbaar en aanwezig blijven.
Een evenwichtige spreiding van kerken - een voorziening
als zodanig - maar ook ten behoeve van de identiteit van
de verschillende kenen, is daarbij van groot belang.
De gemeente Sluis heeft te kampen met een afname van
de bevolking. Tegelijkertijd komen er steeds meer kerken
(en andere erfgoedlocaties) leeg te staan. Dit betekent een
dubbel probleem, omdat bevolkingskrimp en het wegvallen
van bijzonder erfgoed elkaar zelfs in negatieve zin kunnen
versterken. De ruimtelijke kwaliteit verslechtert dan,
waardoor de leefbaarheid (verder) onder druk komt te
staan. Het Rijk heeft in de Visie Erfgoed en Ruimte (VER)
beleid voor cultureel erfgoed geformuleerd voor
de periode 2011-2015. Dit beleid bevat vijf speerpunten,
waaronder het thema bevolkingsontwikkeling in relatie
tot erfgoed.
Het op peil houden van de leefbaarheid is een cruciaal
punt als het gaat om het begeleiden van krimp.
Het voorkomt ten eerste de bovengenoemde negatieve
spiraal. Mogelijkerwijs kan vanuit het verbeteren van de
leefbaarheid zelfs een positieve impuls uitgaan richting
de bevolkingsdaling. Bovendien wijzen recente studies
uit dat aantrekkelijk wonen in krimpgebieden prima kan.
Voorwaarde is dan dat de leefbaarheid van de woon
omgeving overeind blijft en dat de regio een positief imago
blijft houden. Dit onderstreept eens te meer de noodzaak
Het project 'Kerk, Krimp en Kans' is begin 2014 gestart
en bestaat uit drie fases: een onderzoeksfase, een
activiteitenfase en een business case-fase. De onderzoeks
fase is nagenoeg afgerond. Alle kerken in de gemeente
Sluis zijn onderzocht op technische staat, op behouds-
perspectief en op cultuurhistorische waarde. In het kader
van het laatstgenoemde onderzoek zijn zelfs alle
wederopbouwkerken in Zeeland onderzocht. Dit is gedaan
om een kader te scheppen waartegen de wederopbouw
kerken in Sluis kunnen worden afgezet. Kerken uit deze
periode zijn nimmer onderzocht en allemaal vogelvrij.
Daarnaast zal er ook nog een financiële doorlichting
plaatsvinden en een onderzoek naar de kernen waarin
de kerken zich bevinden. Waar liggen de kansen en wat
is de vraag en het aanbod in de verschillende kernen?
In de tweede fase zullen er een aantal activiteiten
plaatsvinden om de kerken in de belangstelling te plaatsen
en verder te onderzoeken waar kansen zijn om tot een
nevenbestemming (extra functie naast het kerkelijk
gebruik) of een herbestemming (volledig nieuw gebruik)
te komen. Voorbeelden zijn een 'speeddate'-sessie met
ondernemers, debatavonden met de bevolking,
