Een astrologische penning
uit Westkerke
De schenking van een astrologische loden penning uit Westkerke (Tholen) aan het Zeeuws
Archeologisch Depot kwam in de vorige Zeeuws Erfgoed al aan de orde. Intussen zijn gegevens
over enkele andere exemplaren aan het licht gekomen.
Foto van de vondst uit Westkerke. r,,
i—ïP
Informatie over de zeventiende-eeuwse Westkerkse
penning bevond zich al enige decennia in het Zeeuws
Archeologisch Depot, dankzij een melding van de in de
jaren tachtig overleden amateurarcheoloog Piet Jasperse
uit Sint-Maartensdijk. Na schenking door diens zoon Sjaak
(december 2013) konden goede foto's en een tekening van
dit bijzondere object worden gemaakt.
Piet Jasperse had het voorwerp al in 1961 van een parti
culier gekregen, die het had aangetroffen aan de voet van
de Westkerkse vliedberg. Dr. H. Enno van Gelder, destijds
directeur van het toenmalige Munt- en Penningkabinet in
Den Haag, determineerde de vondst als een astrologische
penning uit de zeventiende eeuw. Toevallig genoeg meldde
men bij hem een jaar later, in 1962, uit Holwierde bij
Appingedam de vondst van eenzelfde penning.
Octagram met symbolen
De voorzijde van de Westkerkse penning, hoewel
waarschijnlijk door ploegsporen enigszins beschadigd,
is het best bewaard gebleven. Deze toont een octagram
(achthoek) met de symbolen van de zeven planeten.
Planeetnamen staan in de randtekst: SOL (zon), LUNA
(maan), MARS en SATURNUS; in de astrologie rekent
men de zon en maan ook tot de planeten. De overige
drie planeetnamen MERCURIUS, VENUS en JUPITER zijn
uitgebroken.
Op de keerzijde zien we het bijbelse tafereel van Christus
en de Samaritaanse vrouw (Johannes 4 1-42).
De associatie tussen beide voorstellingen zou kunnen zijn,
aldus Van Gelder, dat Christus naar aanleiding van deze
gelijkenis ook Waterman wordt genoemd; Waterman is
tevens een van de tekens van de Dierenriem.
Voor- en keerzijde van de penning uit
Westkerke ((reconstructie)tekening
Leida Goldschmitz-Wielinga).
Een exemplaar uit Den Haag
Na de schenking van de Westkerkse penning aan het
Zeeuws Archeologisch Depot volgde enig nader onderzoek.
De auteur kwam in contact met mw. Monigue Piccardt
uit Den Haag, die een vrijwel identiek, maar beter
geconserveerd exemplaar bezat. Vrijwel identiek,
omdat het decoratieprogramma op haar penning hetzelfde
is als dat op de penning uit Westkerke, maar de opgegeven
afmeting vreemd genoeg afwijkt. Het Zeeuwse exemplaar
heeft een doorsnede van 5,9 centimeter; de Haagse
penning meet 4,8 centimeter. Mw. Piccardt had dit
zeldzame object in een 'verzamelbakje' op een
rommelmarkt aangetroffen.
Interpretatie
De andere exemplaren die van de penning bekend zijn
gaven aanleiding gegeven tot bredere interpretaties.
Een foto van eenzelfde exemplaar verscheen zelfs op
een alchemistische website, met een beschrijving door
de auteur Stanislas Klossowski de Rola, in de jaren zestig
een bekende figuur in pop- en societykringen. Ook hij had
deze 'rosicrucian alchemical medal' in zijn collectie (2001).
Een kunsthistoricus dateerde de penning in een schrijven
aan mw. Piccardt in de periode 1625-1650. Hij bracht het
roosachtige motief in het centrum van de achthoek in
verband met de grotendeels fictionele beweging van de
Rozenkruisers. De eerste schriftelijke bronnen van deze
traditie dateren uit 1614 en 1615: het zijn twee anonieme
Duitse pamfletten, Fama Fraternitatis en Confessio
fraternitatis. De roos staat in deze traditie voor Christus.
De penning zou dus aan twee zijden hetzelfde verhaal
vertellen van Christus en het door hem geschonken water
als symbool van eeuwig leven: aan de keerzijde in bijbelse
Zeeuws Erfgoed Q juni 2014 02