Ut
Zeeuws Erfgoed 9 J'uni 2014 I 02
taal, aan de voorzijde in esoterisch-astrologische
symboliek. In de oudchristelijke symboliek staat
de achthoek eveneens voor het eeuwige leven.
De astrologie verloor in de zeventiende eeuw haar plaats
als 'legitiem' en onlosmakelijk onderdeel van de astronomie
wegens de opkomst van het heliocentrische wereldbeeld.
Tegelijkertijd begon deze oude 'koningin der weten
schappen' aan een nieuwe loopbaan in de hermetische
en occulte subculturen.
Populair motief
Jezus en de Samaritaanse vrouw bij de bron is al sinds
de late middeleeuwen een geliefd onderwerp in de
beeldende kunst. Zelfs op de voorgrond van het oudst
bekende stadsgezicht van Breda, een anoniem paneel
van 53,5 x 67 centimeter uit 1518-1520, vermoedelijk uit
een Antwerps atelier, zijn Christus en de Samaritaanse
vrouw afgebeeld. Dit bijzondere en merkwaardig gezaagde
stuk doemde in 2012 op 'uit het niets' en maakt nu deel
uit van de collectie van het Breda's Museum.
In de protestantse iconografie van de zeventiende eeuw
is het motief eveneens wijdverbreid; we zien het op
schilderijen, prenten, als houtsnijwerk en óók op 'gewone',
dat wil zeggen niet-esoterische (sier)penningen.
Heel bekend is een aan Christus en de Samaritaanse
vrouw gewijde ets van Rembrandt uit 1658.
Voor ons is ook de vrijwel onmogelijk te beantwoorden
vraag interessant, hoe de astrologische penning aan
de voet van de berg van Westkerke is terechtgekomen.
Heeft in het Hooge Huys op de voormalige voorburcht van
de berg, in 1606 verpacht als boerderij, in de zeventiende
eeuw een liefhebber van de in renaissance en barok zo
geliefde mystieke symboliek gewoond? Een numismaat of
verzamelaar van 'rariteyten' (zeldzaamheden) misschien?
Of is de penning verloren door een bezoeker van de berg
met eenzelfde voorliefde voor het ongewone?
Deze belangstellingssfeer sloot in de zeventiende eeuw
goed aan bij interesse voor de Zeeuwse vliedbergen,
waaromheen destijds een geheimzinnig waas hing omdat
de oorsprong en functie van deze mottes of kasteelbergjes
niet meer bekend waren.
Jan Kuipers,
documentalist archeologie
Foto's van de voor- en keerzijde
van de in Den Haag aangetroffen
penning (collectie M. Piccardt).
De roos op de titelpagina van
Summum borium, een geschrift
van de Engelse Rozenkruiser
Robert Fludd (1629).
Het oudst bekende stadsgezicht
van Breda, met Christus en de
Samaritaanse vrouw (1518-1520)
(collectie Breda's Museum).
Christus en de Samaritaanse
vrouw. Ets van Rembrandt uit
1658 (collectie Rijksmuseum,
Amsterdam).
