Glas-in-lood
Kleurrijk en kwetsbaar
In heel wat reisgidsen is bij kerkgebouwen sprake van glas-in-loodramen. Ze zijn vaak mooi en kleurrijk
gebrandschilderd. Glas gevat in lood heeft een historie die vele honderden jaren terugvoert in de tijd.
In Zeeland zijn in verschillende kerken nog prachtige glas-in-loodramen te bewonderen, waaronder
de ramen die Cornelis van Barlaer maakte voor de kerk in Biervliet.
www.zeeuwseankers.nl
Rond het jaar 1000 wordt in kerken al glas-in-lood
toegepast. Voor die tijd worden vensteropeningen gedicht
met lichtdoorlatende materialen zoals perkament, geolied
linnen en hoorn. Daarna gebeurt dat met stukjes glas in
loodstrips en stukjes gekleurd glas samengevoegd tot een
glasmozaïek. Uit de periode rond het jaar 1000 zijn ook de
eerste glasfragmenten bekend met een ingebrande
schildering.
Met de ontwikkeling van de gotische bouwkunst worden
de kerkgebouwen slanker. De vensteropeningen worden
groter en de muren worden opgedeeld in steunpunten en
glasvlakken, de laatste bestaande uit gebrandschilderd
glas-in-lood.
De gebrandschilderde kerkramen die er nu nog zijn dateren
alle van na 1450. Tijdens de Reformatie en de oorlog tegen
de Spanjaarden raken behoorlijk wat kerkgebouwen
beschadigd. In de periode daarna worden veel nieuwe
ramen aangebracht. De glas-in-loodtraditie kent in
de negentiende eeuw een opbloei door het herstel van
de bisschoppelijke hiërarchie en de bouw van rooms-
katholieke kerken. Ook nu nog zijn er glazeniers die
zich bezighouden met het maken van glas-in-lood.
Hoe wordt het gemaakt?
Het maken van glas-in-lood en van gebrandschilderd glas
is sinds de middeleeuwen niet zo heel veel veranderd.
Een glas-in-loodraam of een gebrandschilderd glas is
welbeschouwd niet meer dan een aaneenschakeling van
stukjes (gekleurd) glas in een architectonisch kader.
Glas wordt gesmolten, daarna geblazen of gerold en
vervolgens tot platen gevormd, variërend in dikte van
2 tot 5 millimeter en een afmeting van 20 tot maximaal
60 centimeter. Daaruit worden stukken gesneden,
bijvoorbeeld in de vorm van een hoofd of een kledingstuk.
Die kunnen dan worden voorzien van een geschilderde
detaillering. Het beschilderde glasstuk wordt in een oven
gebrand om de verf te smelten en met de onderlaag te
verbinden.
De glasstukken worden gemonteerd met loodstrippen.
Vervolgens worden de verschillende verbindingspunten
aan elkaar gesoldeerd. Extra stevigheid wordt verkregen
door het aanbrengen van brugstaven en windroeden.
Het glas-in-loodpaneel dat zo ontstaat kan rechtstreeks
of in een ijzeren of houten frame in het muurwerk worden
geplaatst.
Eenvoudiger toepassingen van glas-in-lood zijn de ruitjes.
In de middeleeuwen was het glas ruitvormig om het
snijverlies te beperken. De ruitjes waren niet groter dan
circa 9 bij 12 centimeter. Hier komt het woord (venster)ruit
vandaan. In de zeventiende eeuw worden rechthoekige
glaasjes toegepast van circa 10 bij 15 centimeter.
Ambachtelijke vaardigheid
De ambachtslieden die in de middeleeuwen met vensterglas
werkten waren aangesloten bij gilden. De rangschikking in
gilden verschilde van stad tot stad. Zo waren er glazen
makers, die het glas in lood zetten, de panelen in de
vensters plaatsten en reparaties verrichten, glasschrijvers,
die uit de vrije hand glas beschilderden met wapens en
teksten en glasschilders, die kunstwerken op glas
schilderden. Het testament van Adriaan Bommenee uit
Veere vermeldt in 1750 dat in bijna alle steden van Holland
de glazenmakers ook glasschilders waren, behalve op
Walcheren. Daar waren glazenmaken en glazenschilderen
aparte ambachten. Om toegelaten te worden tot een gilde,
moest een gildeproef worden afgelegd.
Ook nu nog zijn er vakbekwame glazeniers die zich
bezighouden met het maken en restaureren van glas-in-
loodramen en beschikken over de daarvoor noodzakelijke
ambachtelijke vaardigheid. Gelukkig maar, want deze ramen
verdienen gezien hun constructie en de materialen waaruit
ze zijn opgebouwd de nodige zorg en onderhoud.
Ze behoren tot de kwetsbaarste onderdelen van de
buitengevel van een kerk of een monumentaal gebouw.
Echte ambachtsgilden bestaan niet meer. Erkende
glazeniers zijn tegenwoordig verenigd in een branche
vereniging, die de kwaliteit van hun werk controleert en
de ambachtslieden certificeert.
Ambachtelijke vaardigheden
tijdens Open Dag in Het Schuitvlot
Glas-in-lood zetten is een van de ambachtelijke
vaardigheden die centraal staan op de
'Zeeuwse Restauratiebeurs' die de SCEZ op zaterdag
12 september, Open Monumentendag, organiseert in
het eigen gebouw Het Schuitvlot aan de Looierssingel
2 in Middelburg. Het thema van de Open
Monumentendag is 'Kunst Ambacht'. Ongeveer tien
Zeeuwse bedrijven op het gebied van ambachtelijke
restauraties van monumentale in- en exterieurs laten
tijdens de Open Dag in Het Schuitvlot zien wat ze doen
en verzorgen demonstraties. Datzelfde geldt voor de
Monumentenwacht en Restauratie Opleidingsprojecten
Zeeland (ROP).
Tijdens de Open Dag worden verder rondleidingen
verzorgd door het Zeeuws Archeologisch Depot en
de onder Het Schuitvlot gelegen voormalige
BB-commandopost.
De activiteiten vinden plaats van 11.00 tot 17.00 uur
en zijn vrij toegankelijk. Voor meer informatie:
Zeeuws Erfgoed 18 juni 2015 02
