Spoorzoeken
aan de hand van oude Zeeuwse kaarten
i
In de - oude - kaart gekeken
rr
v.
11
Bij heel wat Zeeuwen hangt een oude kaart aan de wand: een landkaart. Meestal gaat het om
een achttiende- of negentiende-eeuwse afbeelding van de eigen stad, het eigen eiland of de
eigen provincie. Men wijst er graag met enige trots naar. Zo'n kaart hangt daar vaak als decoratie,
want veel oude kaarten zijn vóór alles heel fraai. Daarnaast kunnen ze ook nuttig zijn: als geen
andere bron brengen ze het landschap van toen dichtbij de kijker van nu. En ze kunnen dienen
om het landschap, de eigen omgeving van vandaag beter te begrijpen. Aan de hand van enkele
voorbeelden illustreren we deze laatste functie van de oude kaart.
r~n i
■v II
SSil I - j X
f, 1 i t't-, >st.
Wie oude kaarten zinvol wil laten vertellen over het
landschap van vandaag, moet zich goed rekenschap geven
van het oorspronkelijke doel van de kaart. Want alleen
door dat te kennen, kan men een oude kaart op zijn juiste
waarde schatten. Het verklaart waarom sommige aspecten
wel of niet, en met welk gewicht op de kaart voorkomen.
Een kaart die als een soort van oorlogsjournalistiek beel
dend verslag doet van het Spaanse beleg van Hulst in 1596,
legt andere accenten dan een kaart die anderhalve eeuw
later de vele vorstelijke buitenplaatsen op Walcheren met
enige show in beeld brengt. Sommige kaarten, zoals een
plankaart van Vlissingen uit 1873, benaderen meer de
gedroomde wens van die tijd dan de haalbare werkelijkheid.
Er zijn kaarten, bijvoorbeeld gemaakt in het kader van
een of ander juridisch geschil, die de nadruk leggen op
één bepaald aspect zoals het - omstreden - verloop van
een grens. Andere daarentegen, zoals de zogenoemde
stafkaarten die sinds de negentiende eeuw worden
gemaakt, geven een zo compleet mogelijk beeld van
het landschap.
Oude kaarten hebben ook gebruiksaanwijzingen nodig.
Soms is niet duidelijk wie de maker is of ontbreekt de
datering. De gehanteerde schaal is niet altijd helder,
sommige oudere kaarten zijn niet op het noorden gericht,
een legenda ontbreekt in veel gevallen, en zo zijn er vaak
nog enkele andere hindernissen. Maar gewapend met enige
kennis kan men de kaarten gebruiken voor een spoorzoek-
tocht met soms verrassende resultaten.
Een bedrijfskaartje van De Zonnehoeve
De omslag van dit nummer van Zeeuws Erfgoed toont
een voorbeeld van een voor Zeeland typerend soort kaart:
een bedrijfskaartje van de boerderij De Zonnehoeve in
Zonnemaire anno 1763. Dergelijke kaartjes moesten de boer
helpen bij het plannen van de werkzaamheden en het
betalen daarvoor aan zijn arbeiders. Vandaar dat alle
(geel gekleurde) akkerlandpercelen (C) met twee maten
zijn gemeten: behalve de kadastrale oppervlakte staat in
elke strook ook de (kleinere) oppervlakte (voor het gewas
meekrap) bruikbare grond genoteerd.
De meeste aandacht van de hedendaagse kijker gaat
waarschijnlijk uit naar een ander onderdeel van dit kaartje:
i
j
T I j b
je v i
7-
T-u-Jr i 1
'gh ;-!■ I
l i
li
Jp
n
•X
jK£
ii 1.
!*■-
li
J
Bedrijfskaartje anno 1763 (Zeeuws Archief, Kaartboeken in particulier bezit,
7-3, kaart 2).
het zeer gedetailleerd in beeld gebrachte erf (A) in de
linkerbovenhoek. De naïeve manier van weergave doet wel
denken aan die van merklappen en knipprenten uit die tijd.
Op het vrijwel vierkante, ruim drie gemeten (of bijna 1,5
hectare) grote en met bomen beplante erf staan drie
gebouwen getekend 'in opstand', dat wil zeggen in
vooraanzicht. Het grootste is de schuur die aan de kleur
te zien een andere dakbedekking heeft dan het woonhuis
en de bakkeet. De eerste is waarschijnlijk gedekt met riet
of stro, het woonhuis en de bakkeet zijn vermoedelijk
belegd met pannen. Vandaag staan deze gebouwen nog
altijd in nagenoeg dezelfde rangschikking op het erf van
De Zonnehoeve. Uit alles blijkt dat de anonieme, achttien-
de-eeuwse tekenaar van dit kaartje stellig oog had voor
het kleine. In de linkerbovenhoek van het erf duidt hij een
(daar) inmiddels verdwenen drinkput aan, linksonder de
nog altijd bestaande toegang tot het erf. Wat in 1763
(groen gekleurd) grasland (B) was, is tegenwoordig
ingericht als landschapscamping. En De Zonnehoeve is
niet zomaar een boerderij: in '2003 Jaar van de Boerderij'
werd ze uitgeroepen tot de mooiste van Nederland!
Zeeuws Erfgoed 3 maart 2015 01
