ede.
f J Gp M
Z
Kaartje van Eede (Zeeuws-Vlaanderen) anno 1693 als onderdeel van een zogenoemde ommeloper
(Zeeuws Archief, Handschriftenverzameling, inv. nr. 1532).
Het grensdorp Eede op een kaart in een ommeloper
Ook typerend voor Zeeland zijn de overlopers of
ommelopers: door de waterschappen aangelegde en
bijgehouden registers, die als basis moesten dienen voor
de heffing van de waterschapsbelasting, het zo geheten
geschot of schot. Ze vormen vandaag een belangrijke,
maar moeilijk toegankelijke bron om het vroegere
landschap te reconstrueren. Moeilijk, omdat kaarten
veelal ontbreken in de registers. Zo niet echter in diverse
(Zeeuws-)Vaamse ommelopers, getuige dit kaartje van het
ten zuiden van Aardenburg gelegen dorp Eede anno 1693.
Het is van de hand van 'gezworen' landmeter J. Plante.
Afgebeeld is het 'begin (of deelgebied) daer de kerke in
staat', begrensd door de huidige Scheidingstraat (op de
kaart: 'Nieuwe Eede') in het westen, de Brieversstraat
('Den Brievers wegh') in het noorden, de Rijksweg
('Den Hooghen wegh') in het oosten en het Grenspad
('Zydelinghen Dijck') in het zuiden. Het geheel wordt van
zuid naar noord doorsneden door de waterloop de oude
Eede. Opmerkelijk is hier, zo ver bij het buitenwater
vandaan, het voorkomen van een dijk; en even opmerkelijk
is de voor Zeeland nogal ongebruikelijke verkaveling in
korte stroken. Beide zijn te verklaren uit het feit dat dit
deel van (Zeeuws-)Vlaanderen ooit bedekt was met een
meer of minder dik veenpakket. Bij het afgraven daarvan
voor turfwinning dreigde wateroverlast in de nog niet
ontgonnen gedeelten, en om zich daartegen te wapenen
wierpen de toenmalige inwoners dijken op. Een van die dij
ken lag op de plaats van het huidige Grenspad dat anno
2015 precies dezelfde knik vertoont als deze Zijdelingendijk
in 1693. En ook de oude Eede bestaat nog als waterloop
met hetzelfde, hier en daar bochtige tracé als in 1693.
Bijzonder is het voorkomen van een dorp op de kaart.
Normaliter bleef de bebouwde kom als niet schotplichtig
namelijk buiten beeld. Hier is dat niet het geval, aangezien
de dorpspercelen (met uitzondering van het met bomen
beplante kerkhof) integraal deel uitmaken van de stroken
in het buitengebied. Behalve de kerk zien we op de kaart
ook twee standerdmolens in het dorp. Die zijn inmiddels
verdwenen. Gebleven is gelukkig de structuur van dit
voor Zeeland uitzonderlijke landschap.
i j<
b a T®
Fragment van een recente stafkaart van Eede
(uit: ANWB Topografische Atlas Zeeland, 2005, 2e druk, pagina 78).
Zeeuws Erfgoed 5 juni 2015 02
