anq;e XyLajidt:
Mafco uvac s
jj§| "Jorck. 5 hire -.
>,»9^ 9a®oö90
Êsï
«Wff
4 J- jj W?
Herdruk uit 1685 van de kaart van Nieuw-Nederland van Nicolaes Visscher uit 1656. De nederzetting Vlissingen staat op de kaart aangegeven in het noordwesten
van het Lange Eylandt (grote pijl). Ten westen van Vlissingen, op Manhattan, bevindt zich Nieuw-Amsterdam (kleine pijl). Ten tijde van deze herdruk was
Nieuw-Nederland reeds door de Engelsen overgenomen, die het New York noemden.
van Kieft gegarandeerd zou moeten zijn. Of was hier toch
eerder sprake van eigenbelang? Mogelijk vreesden de
ondertekenaars voor inperking van de eigen vrijheden
door de rechtlijnige directeur-generaal. Het schrijven
aan Stuyvesant bleef niet zonder gevolgen.
Handhavingsmaatregelen
Stuyvesant liet als reactie op het bezwaarschrift Heart
en drie andere Vlissingse bestuurders die het document
hadden ondertekend, arresteren. Pas nadat ze berouw
hadden getoond, werden ze vrijgelaten. De oudere Heart
werd op verzoek van zijn familie vrijgelaten, maar werd
verbannen uit de kolonie. Tevens liet Stuyvesant het
voltallige bestuur van Vlissingen vervangen. Beheersing
van het Nederlands werd voor bestuurders verplicht
gesteld en aan de inwoners werd een belasting opgelegd
die de installatie van een Nederlands Hervormd predikant
mogelijk moest maken. Met deze maatregelen dacht
Stuyvesant de orde hersteld te hebben. Het tegendeel
bleek waar.
Proces
In de praktijk bleken de Quakers namelijk geen gehoor te
geven aan het verbod op samenkomst. Ook de bekeerde
Vlissinger John Bowne en zijn vrouw negeerden het verbod
door in eigen huis bijeenkomsten te houden. Hierop liet
Stuyvesant Bowne in 1662 arresteren. Nadat Bowne
weigerde schuld te bekennen of een boete te betalen,
werd hij uit Nieuw-Nederland verbannen. Tevens moest
Bowne terechtstaan voor de directeuren van de WIC
in Amsterdam. En juist deze terechtstelling zou een
ommekeer bewerkstelligen: in zijn proces voor de WIC
haalde Bowne het charter van Kieft aan, waarin religieuze
vrijheid voor de inwoners van Vlissingen gegarandeerd
werd. Hoewel de WIC zich achter Stuyvesant schaarde in
de verdediging van het enige ware Nederlands-Hervormde
Geloof, verzocht de WIC Stuyvesant nadrukkelijk om in het
belang van de handel 'een oogje dicht te knijpen' en
daarmee af te zien van religieuze vervolging. Bowne
kreeg van de WIC toestemming om terug te keren naar
Nieuw-Nederland. Eenmaal teruggekeerd in Vlissingen
pakte hij in 1664 de draad weer op met het openstellen
van zijn huis voor Quaker-bijeekomsten. Vervolgens
bouwde hij in 1694 het Flushing Quaker Meeting House,
tegenwoordig het oudste godshuis van New York City.
Duidelijk signaal
Of de uitspraak van de WIC inzake het proces tegen Bowne
van invloed is geweest op Stuyvesants beleid in de kolonie,
zal voor altijd onbekend blijven: in 1664 namen de Engelsen
bezit van Nieuw-Nederland en was Stuyvesant directeur-
generaal af. Bekend is dat in de door hem getekende
capitulatieovereenkomst een clausule was opgenomen
waarin aan de kolonisten van het voormalig Nieuw-
Nederland vrijheid van godsdienst en godsdienst
uitoefening werd gegarandeerd. Bij de Vrede van
Westminster in 1674 ging Nieuw-Nederland definitief over
in Engelse handen en werd de kolonie omgedoopt in
New York. Vlissingen werd Flushing en de Remonstrantie
raakte intussen in de vergetelheid. Pas bij de herdenking
van '300 Jaar Remonstrantie van Vlissingen' in 1657 werd
het document aan de vergetelheid ontrukt. Vooral omdat
door sommigen een directe link werd gelegd met
de opstelling van de Bill of Rights, de eerste tien
amendementen van de grondwet van de Verenigde Staten.
Waar dan wel niet waar, het mag gezegd worden dat de
ondertekenaars van het bezwaarschrift met hun moedige
protest bij de directeur-generaal van de kolonie een
duidelijk signaal afgaven. En daarmee het Amerikaanse
Vlissingen tevens op de kaart zette.
Zeeuws Erfgoed 2 1 december 2015 04
