Beeldenstorm over Zeeland
450 jaar geleden: het voorjaar van 1566 was zeer onrustig in de Nederlanden. Edelen presenteerden
hun beroemde Smeekschrift aan landvoogdes Margaretha van Parma, calvinistische predikers
zweepten hun toehoorders op tijdens 'hagenpreken'. In augustus barstte de Beeldenstorm los,
die ook over Zeeland trok en maanden zou aanhouden.
Gezicht op Middelburg uit 1511, met torens van de 'gestormde' kerken Westmonster, Abdijkerk, Noordmonster en de donjon van het Gravensteen.
Opschrift Lantsheer-Nagtglas, Zel. Ill. dl 1, p. 192 (Zeeuws Archief/ZI-ll-0187).
In het Smeekschrift vroegen de edelen om matiging van
de geloofsvervolging van protestanten. Dit werd ingewilligd,
maar het gevolg was juist dat de calvinisten na decennia
van onderdrukking van zogenaamde ketterse leringen
'uit de band' sprongen. Op 10 augustus 1566 sloeg in
Steenvoorde, in het huidige Frans-Vlaanderen, de vlam
in de pan. Sebastiaan Matte, ongeveer dertig jaar oud
met een klein zwart baardje en 'cort ende dick', hield
een vlammende hagenpreek in het open veld.
Onder leiding van Jacob De Buyzere werd vervolgens
de kerk van het nabije Sint-Laurentiusklooster onder
handen genomen. Binnen een week hadden beelden
stormers meer dan honderd parochie- en abdijkerken
'gezuiverd' van beelden, liturgische voorwerpen en
kostbare kerkboeken. Ze hielden zelfs de stad leper
enkele dagen in hun greep. Op 20 augustus was het
raak in Antwerpen.
Zeeuwse hagenpreken
De Beeldenstorm verspreidde zich in drie of vier fasen over
de Zuidelijke en Noordelijke Nederlanden. De eerste echt
bekende hagenpreek in de Noordelijke Nederlanden vond
op 30 juni 1566 plaats in Zeeland, in de duinen van Dishoek
op Walcheren. Schoenmaker Adriaan Jeroensz Obry
(ook bekend als 'doctor Leest'), prediker in Veere, leidde
de bijeenkomst. Meer dan driehonderd voornamelijk
stedelingen woonden deze bij. Hier en daar waren wachten
uitgezet om de veiligheid te garanderen. De tweede grote
hagenpreek volgde twee dagen later bij Brigdamme.
Doordat dit plaatsje dicht bij de stad Middelburg lag,
kwamen er zo'n vijftienhonderd toehoorders opdagen,
gewapend met 'zincroeren [pistolen], bussen ende ander
geweer.' Op zondagmiddag 7 juli woonden ongeveer
vierhonderd mensen bij Noordgouwe op Schouwen een
hagenpreek bij.
Geplande vernieling
Sinds 1561 resideerde in Middelburg Nicolaas de Castro als
eerste (en enige praktiserende) bisschop van Middelburg;
hij zou in 1573 aan dysenterie bezwijken tijdens het beleg
van Middelburg door de troepen van Oranje. Op 21 augustus
1566 bereikten tijdingen van de Antwerpse Beeldenstorm
de stad. 's Middags begon het breken al in de (in 1575
gesloopte) Westmonster- of Sint-Maartenskerk op de Markt.
Zeeuws Erfgoed 1 2 juni 2016 02
