Het blussen van de kerk tijdens de brand in 1924 (onbekende fotograaf).
raadpensionaris van Zeeland was en Jan Pieterszoon de
Huybert (1652-1701), die luitenant-generaal der cavalerie
was en diens echtgenote Catherina Cornelia. Bij het eerste
wandgraf (1697) is de signatuur van de beeldhouwer links
boven het centrale wapenschild op de onderste rand van
de plint aangebracht: 'J:Blommendael.F:'. Dit wandgraf is
bijzonder vanwege de portretbuste. Blommendael heeft
deze toepassing waarschijnlijk ontleend aan zijn
leermeester Rombout Verhulst. Verhulst introduceerde het
portret als noviteit in de grafsculptuur van de Noordelijke
Nederlanden. In het door Verhulst ontworpen epitaaf voor
Isaac Sweers (1674) in de Oude Kerk van Amsterdam is
reeds een borstbeeld van de overledene verwerkt.
Obelisk en portretmedaillons
Het tweede wandgraf (1701) bevat eveneens opmerkelijke
details. Het eerste opvallende element is de toepassing
van de obelisk. De obelisk gold als een klassiek zinnebeeld
van roem en onsterfelijkheid en werd vooral in de Franse
en Zuid-Nederlandse grafsculptuur toegepast. Daniël Marot
introduceerde de obelisk als vormbepalend element in
de Noord-Nederlandse grafkunst. Vermoedelijk heeft
Blommendael bij de toepassing van de obelisk inspiratie
geput uit de prenten van Daniël Marot. Marot kan ook een
aandeel in het ontwerp hebben gehad. In de literatuur is
dus ten onrechte vermeld dat het door Marot ontworpen
en door Pieter van der Plas vervaardigde grafmonument
(circa 1705) voor Menno baron van Coehoorn in de kerk
van Wijckel het eerste Nederlandse praalgraf is waarin
de obelisk werd verwerkt. Pas in de loop van de achttiende
eeuw werd de obelisk op grotere schaal als decoratief
element verwerkt in grafmonumenten, bijvoorbeeld door
de beeldhouwer Jan Baptist Xavery (1697-1742).
Het tweede opvallende kenmerk betreft de twee portret
medaillons van de overleden personen ter weerszijden
van de obelisk. Dit wandgraf is een van de weinige
zeventiende-eeuwse grafmonumenten in de Noordelijke
Nederlanden waarin twee portretmedaillons zijn
geïntegreerd. De gebeeldhouwde graftekst op de obelisk
is verloren gegaan. Op het gerestaureerde grafmonument
is een stenen plaat zonder tekst geplaatst. De Koninklijke
Bibliotheek in Den Haag bezit een door Willem van der Lely
vervaardigde tekening van het oorspronkelijke
grafmonument en tevens de volledige tekst van de Latijnse
inscriptie op de grafplaat. Onderaan de tekst zijn het jaartal
1701 en de signatuur ('J:Bloemendaal fecit') vermeld.
De signatuur is als zodanig ook weergegeven op de
tekening. Verder bevat het wandgraf gangbare details,
waaronder wapenschilden, krijgs-attributen, doodshoofden
en een zandloper.
Restauratie
De twee belichte grafmonumenten zijn ook om een andere
reden bijzonder. De wandgraven raakten namelijk tijdens
een brand in 1924 ernstig beschadigd en werden op een
later moment gerestaureerd. Een opmerkelijk detail is dat
een ander wandgraf in de Rotterdamse Laurenskerk een
vergelijkbaar lot onderging. Dit in 1691 vervaardigde
grafmonument ter ere van vlootvoogd Johan van Brakel
raakte tijdens het bombardement van de havenstad in 1940
ernstig beschadigd en werd na de oorlog gerestaureerd.
Een reden te meer om deze kwetsbare grafmonumenten
te koesteren.
Dennis de Kool
Dennis de Kool is als onderzoeker verbonden aan de Erasmus Universiteit
Rotterdam. In zijn vrije tijd is hij bezig met een promotieonderzoek naar
de beeldhouwer Jan Baptist Xavery.
Literatuur
- P.M. Fischer, 'Koninklijke Beelthouwer Johannes Blommendaal. Zijn verblijf in
Amsterdam en zijn sterfdatum', in: Bulletin KNOB 87 (1988), nr. 4, 135-138.
- E. Neurdenburg, De zeventiende eeuwsche beeldhouwkunst in de Noordelijke
Nederlanden. Hendrick de Keyser, Artus Quellinus, Rombout Verhulst en
tijdgenooten (Amsterdam 1948).
- F. Scholten, 'Daniel Marot, ontwerper van grafmonumenten',
in: K. Ottenheym (red.), Daniel Marot, vormgever van een deftig bestaan.
Architectuur en interieurs van Haagse stadspaleizen (Zutphen 1988), 85-99.
- F. Vermeulen, 'De kerk te Burg op Schouwen verbrand',
in: Bulletin KNOB 25 (1924), 270-273.
- Website RKD, https://rkd.nl/nl/home/artists/204816.
- D.S. van Zuiden, 'De Beeldhouwer Johannes Bloemendael',
in: Oud-Holland 30 (1912), 1, 31-35.
Zeeuws Erfgoed 9 december 2017 02
