De vestingwallen van Retranchement, zichtbare sporen van de Staats-Spaanse linies.
Verdedigingslinies
Verdedigingslinies staan in de junimaand van het Europees
Erfgoedjaar centraal en de sporen daarvan zijn met weinig
moeite door heel Zeeland aan te wijzen. Door zijn ligging in
de Scheldedelta is Zeeland in militair-strategisch opzicht
een belangrijk gebied. Met ringwalburgen verdedigden
de bewoners van het gebied zich tegen invallen van
de Vikingen. In Zeeuws-Vlaanderen vormden zich vanaf de
zestiende eeuw de Staats-Spaanse linies. Zo'n vierhonderd
jaar later trok de Duitse bezetter langs duizenden
kilometers Europese kust de Atlantikwall op.
De verdedigingslinies vertellen het verhaal hoe vrienden
en vijanden binnen Europa steeds veranderden.
Op hun tochten deden de Vikingen vanaf de negende eeuw
ook Zeeland aan. Met name ringwalburgen herinneren aan
deze tijd. Ze werden door de lokale bevolking opgetrokken
om zich daar te kunnen terugtrekken bij invallen van de
Vikingen. De ringwalburgen lagen in een lijn van zuid naar
noord: Oostburg, Oost-Souburg, Middelburg, Domburg en
Burgh.
Tijdens de Tachtigjarige Oorlog ontstonden de zogeheten
Staats-Spaanse linies. Hiervoor werden bestaande
verdedigingswerken verbeterd en nieuwe verdedigings
werken aangelegd. Ook na de Tachtigjarige Oorlog zouden
ze worden uitgebreid en vernieuwd, tot aan de inval van de
Fransen in 1794. Behalve vestingsteden, als Sluis en Hulst,
maakten forten met wallen en grachten, en liniedijken er
deel van uit. De forten werden op strategische plekken
gebouwd, daar waar het omliggende gebied goed
gecontroleerd kon worden. Ze bestonden uit een verhoging
van aarde met een wachttoren daarop, soms ook met kruit
magazijnen en huisvesting voor soldaten. De dijken hadden
eveneens een militaire functie; ze werden doorgestoken om
een gebied onder water te zetten zodra de vijand naderde.
In de achttiende eeuw verrezen afwateringssluizen die ook
als inundatiesluis dienst konden doen. De Zwartenhoekse
Zeesluis en de sluis bij fort Het Boerenmagazijn zijn nog
altijd als zodanig herkenbaar. Zichtbare verwijzingen naar
de Staats-Spaanse linies zijn onder meer ook de Olieschans
en Kruisdijkschans in West-Zeeuws-Vlaanderen. De dorpen
Retranchement en Philippine en het huidige IJzendijke
ontstonden uit een vesting. Omdat de versterkingen
afwisselend door de Spaanse of de Staatse troepen werden
aangebracht, afhankelijk van wie het gebied in handen had,
worden deze linies nu de Staats-Spaanse Linies genoemd.
Een verdedigingslinie van enkele honderden jaren later
betrof de Atlantikwall, door de Duitsers aangelegd tijdens
de Tweede Wereldoorlog langs de kust van de Atlantische
Oceaan en de Noordzee over een totale lengte van zo'n
6200 kilometer. Ook Zeeland werd daarin opgenomen.
Vooral de monding van de Westerschelde werd zwaar
verdedigd. Er werden verschillende soorten bunkers
gebouwd en tal van andere hindernissen opgeworpen,
zoals tankmuren, tankgrachten, mijnenvelden en draken-
tanden (betonnen piramides). Op de stranden kwamen
versperringen en prikkeldraad te staan, om te voorkomen
dat geallieerde troepen er zouden landen. In 1944 werden
daaraan op last van maarschalk Rommel schuin ingegraven
palen toegevoegd die verbonden waren met staaldraad en
mijnen: de 'Rommel-asperges'.
Overzicht maandthema's
De maandthema's voor de nog komende maanden zijn:
Erfgoed is van ons allemaal (juli), Landgoederen en
buitenplaatsen (augustus), Beladen erfgoed (september),
Opgegraven geschiedenis (oktober), Religieus verleden
(november) en Grenzeloos erfgoed (december).
Kijk op www.zeeuwseankers.nl voor verhalen en activiteiten
in het kader van het Europese Erfgoedjaar. Volg ook
@zeeuwseankers.nl op Twitter en Facebook.
Jeanine Dekker
Zeeuws Erfgoed 9 juni 2018 02
