Van kaart tot luchtfoto
Sluis en Sint Anna ter Muiden; afbeelding uit de Stedenatlas.
koning Filips II, hoewel verschillende onderzoekers hebben
gewezen op diens vader Karel V als opdrachtgever. Of,
neutraler, op Spaanse overheden. In elk geval vaardigde
Filips in 1559 twee officiële documenten uit, waaruit blijkt
dat de door Van Deventer te maken atlas voor hem was
bedoeld. Hierin regelde de altijd tegen staatsbankroeten
aankijkende monarch aanvullende vergoedingen voor
Jacob, die twee jaar onderweg zou zijn voor zijn werk.
De werkelijkheid was anders! Van Deventer werkte
ongeveer tot zijn dood in 1575 aan zijn plattegronden.
Door de onzekere toestanden wegens de Opstand was hij
in 1572 via Dordrecht naar Keulen verhuisd. Mechelen viel
in oktober van datzelfde jaar ten prooi aan Alva's 'Spaanse
furie', een driedaagse orgie van plundering, moord en
verkrachting. Zes jaar na Van Deventers dood werd diens
patroon Filips II in de Noordelijke Nederlanden afgezworen.
De kaarten en stadsplattegronden sluimerden vergeten
voort en kwamen pas halverwege de negentiende eeuw
weer in de belangstelling.
Unieke collectie
De stadsplattegronden zijn papieren manuscriptkaarten.
Ze zijn gemaakt op een vergelijkbare schaal (schommelend
rond 1 8000), hebben eenzelfde oriëntatie (het noorden
boven) en een hoge graad van correctheid. De collectie
omvat twee onderdelen: een reeks losse kaarten, bewaard
in Nederlandse archieven en de Koninklijke Bibliotheek van
België, en een driedelige atlas met atlaskaarten en kleinere
bijkaarten. Twee delen daarvan worden bewaard in de
Nationale Bibliotheek in Madrid. De schetskaarten en
bijkomend kaartmateriaal van Jacobs hand en één atlas
deel zijn verloren gegaan. De losse kaarten zijn evenmin
compleet. Wat resteerde is toch een unieke collectie.
De stadsplattegronden van Van Deventer zijn de oudste
die we hebben van Nederlandse en Belgische steden.
De 226 bewaarde plattegronden zijn nu voor het eerst
samengebracht in de Stedenatlas, na een aantal eerdere
(deel)publicaties. De Vlaamse hoogleraar historische
cartografie Bram Vannieuwenhuyze (Universiteit van
Brouwershaven; afbeelding uit de Stedenatlas.
Amsterdam) en de Nederlandse stadshistoricus Reinout
Rutte (Technische Universiteit Delft) verrichtten op
initiatief van uitgeverij THOTH voor dit project vier jaar
lang onderzoek in archieven en bibliotheken in onder meer
Madrid, Simancas, Napels, Brussel, Den Haag en Kampen.
Het onderzoek werd gefinancierd door de Rijksdienst voor
het Cultureel Erfgoed, de Faculteit Bouwkunde van de
Technische Universiteit Delft, de Katholieke Universiteit
Leuven en de afdeling Cultureel Erfgoed van de Vlaamse
overheid.
Reimerswaal; afbeelding uit de Stedenatlas.
Zeeuws Erfgoed 1 3 september 2018 03
