zijn aangelegd in een - zoals wij dat noemen - 'verbeterd
systeem'. Men is begonnen met de eenvoudigst te
realiseren opgave en vervolgens liepen de werkzaamheden
steeds verder op in moeilijkheidsgraad. Dus van de korte
Veerse Gatdam naar de Brouwersdam, die een breed
zeegat met veel uitsleep moest afdammen. Het proces
van de Oosterscheldekering toont ook onze gewijzigde
maatschappelijke inzichten ten aanzien van kustverdediging
en de balans tussen milieu en natuur en harde ingenieurs
werken.
De Zeelandbrug - formeel geen deltawerk - heeft al een
rijksmonumentale status en de Algerakering en
Haringvlietdam, beide in Zuid-Holland gelegen, ook.
Maar met de zeespiegelstijging en de klimaatopgave waar
we voor staan is het niet meer reëel om ze in hun huidige
gedaante een status te geven. We weten dat ze allemaal
zullen moeten gaan veranderen en deze veranderingen
gaan verder dan een nieuwe klep of doorlaat. We staan
onherroepelijk voor een nieuwe opgave. Mijn oproep zou
zijn: maak van de nieuwe deltawerken - ook al realiseer je
ze met tussenpozen - weer net zo'n samenhangend geheel
als ze dat in de jaren vijftig en zestig tot begin jaren
tachtig van de vorige eeuw hebben gedaan.
Dat is tegenwoordig ingewikkelder, nu er met consortia
(aanbestedingen en dergelijke) wordt gewerkt. Het zou
voor het proces goed zijn om van tevoren de kernwaarden
van de Deltawerken vast te leggen. Daarbij gaat het
bijvoorbeeld om de belevingswaarden zoals horizon, open
water en de scheiding tussen zout en zoet. Maar het gaat
vooral om de specifieke ontwerplogica van elk Deltawerk in
zijn landschappelijke context. Ons rapport uit 2014 maakt
daar een begin mee. Ook zou geprobeerd moeten worden
de Deltawerken niet als kerstboom te zien en vol te hangen
met 'prullaria' als infocentra en bankjes. Hiermee loop je
het gevaar de eenvoudige en 'luxe' schoonheid te verliezen.
Een ontwikkeling als Brouwerseiland is niet goed. Daar leg
je voor altijd de baai mee vol. Ik noem dat 'private weelde,
publieke armoede', om collega en landschapsarchitect
Dirk Sijmonds aan te halen. Sterker nog: Brouwerseiland
parasiteert op het bestaande landschap. Die baai en het
uitzicht op Scharendijke zijn daarmee letterlijk en figuurlijk
ontoegankelijk geworden voor gewone mensen. De ruimte
lijkheid die je ervaart in de route met wisselende uitzichten
op de Grevelingen en de Noordzeekust verdwijnt dan.
Het is een enscenering, bijna een theaterstuk, voor de auto.
Dat kun je niet 'pakken' in economische waarde, maar wel
in belevingswaarde. Als je alleen de economische waarde
centraal stelt krijg je een Belgische kust als resultaat en
daar word ik verdrietig van. Het lukt de Provincie Zeeland
en de Zeeuwse overheden helaas niet om vanuit
kernwaarden naar het deltalandschap te kijken. Het project
Waterdunen is overigens een voorbeeld van hoe het wel
goed kan gaan, want daar wordt een dijkversterking
aangegrepen om iets interessants toe te voegen aan het
landschap. Het ontbreken van een integraal masterplan is
dus een grote bedreiging. Nu worden er op ad hoc basis te
veel plannen en plannetjes gemaakt en uitgevoerd, zonder
achterliggende visie.
Dat is de Brouwersdam! Daar is heel nauw samengewerkt
met de landschapsontwerpers van Staatsbosbeheer. Het
unieke van ons kleine land is de enorme diversiteit aan
landschappen op een klein oppervlak, van löss (zeer
fijnkorrelig dekzand) tot duinen en van keileem tot arme
Dr. Marinke Steenhuis (1971) is oprichter en partner van
bureau SteenhuisMeurs in Rotterdam. Dit bureau heeft
voor het Rijk de cultuurhistorische waarden van de
Deltawerken in kaart gebracht en later ook vertaald in
een groot publieksboek, De Deltawerken, dat in 2016
verscheen. SteenhuisMeurs werkt aan vraagstukken op
het gebied van herbestemming, landschap, erfgoed en
ruimte, waaronder de Tweede Kamer, dorpen in het
Groningse gaswinningsgebied, verschillende wereld
erfgoeddossiers en de verbetering van de Afsluitdijk,
de waterkering tussen Noord-Holland en Friesland.
Zouden de Deltawerken ook een monumentale
status moeten krijgen?
Behalve de klimaatsverandering, welke andere
bedreigingen zie je voor de Deltawerken?
Wat is je favoriete deltawerk?
Zeeuws Erfgoed 2 1 september 2018 03
