e
0
p-
Nieuwe start in Nieuw-Nederland
V#
P
y
--
Bevlogen 'rusteloze Koelmanist'
aspirant-predikanten waren echter bereid de
RepubLiek te verlaten om de gereformeerde kerk
in verafgelegen gebieden te dienen. Meestal
waren het jonge, nog vrijgezelle predikanten,
die hiervoor opteerden. Zij zagen een overzeese
dienstbetrekking vaak als aantrekkelijk alternatief
voor de krappe arbeidsmarkt in de Republiek en
een goede mogelijkheid om meer van de wereld
te zien.
GuiUam zelf kreeg van jongs af aan (gereformeerd)
onderwijs aangeboden, In 1676 trouwde GuiUam
met Martijntje Hendriks. Ze vestigden zich in Sluis,
waar een jaar later hun eerste van uiteindelijk acht
kinderen werd geboren. In 1679 kocht GuiUam er
een bakkerij en in 1681 werd hij ouderling van de
plaatselijke gereformeerde kerk. Toch besloot het
jonge gezin korte tijd later Sluis te verlaten om
een nieuw leven op te bouwen in het voormalige
Nieuw-Nederland, waarvan de inwoners bij het
Verdrag van Westminster in februari 1674 definitief
onderdanen waren geworden van het Britse Rijk.
Afbeelding
Overzichtskaart
van voormalig Nieuw-
Amsterdam en directe
omgeving, gelegen
in de huidige staten
New Jersey (oranje)
en New York (groen)
GuiUam Bertholf (1656-1726) was noch geschoold
predikant noch vrijgezel. Toch maakte hij met zijn
jonge gezin in 1684 de oversteek naar de Nieuwe
Wereld, om zich in te zetten voor de recent
gevormde gereformeerde gemeenten aldaar.
ALs zevende kind van de Sluise kuiper en
wijnhandelaar Crijn Bertholf en de Rotterdamse
regentendochter Sara GuiUamse van Coperen
werd GuiUam al jong beïnvloed door het
gedachtegoed van de Nadere Reformatie,
waarvan Sluis in het midden van de zeventiende
eeuw een van de centra was. Bekende
gereformeerde dominees uit deze West-Zeeuws-
Vlaamse stad waren onder andere Jodocus van
Lodenstein en Jacobus Koelman, die vanwege zijn
werkzaamheden binnen de Nadere Reformatie
naamgever van deze stroming werd ('Koelmanist').
GuiUams vader was actief in het kerkelijk leven en
J, r Ti -'H"
hUUUU
I htiuta v
■ITisr
l N'fJJ"
nmci-ïjn
Ewrvth
tSlA.VO.
n-iwji
A.T-ciifMrl
■MJSr JiUEl »nrhr
AT c i j'L A L
r Pwi
n UlA
liJP.rfi
"i j 11JL
De reden voor Guiliam Bertholf om zijn leven in
Sluis te verruilen voor een onzeker bestaan in een
verafgelegen en grotendeels nog onontgonnen
voormalig Nederlandse kolonie zal zeker
samenhangen met zijn gedrevenheid om als
lekenprediker bij te dragen aan het gereformeerde
missiewerk 'in den verre'. De keuze specifiek
voor de voormalige Nederlandse kolonie Nieuw-
Nederland zal zijn ingegeven door enkele
(Zeeuwse) contactpersonen die daar werkten of
connecties hadden, zoals schoolmeester en voor
zanger Isaac Seloivre uit Schoondijke en de eerder
genoemde Utrechtse theoloog Jacobus Koelman,
voormalig predikant in Sluis. In de zomer van 1684
arriveerde het gezin in New York, om korte tijd
later door te reizen naar het oosten van New
Jersey, gelegen aan de linker oever van de
Hudsonrivier tegenover Manhattan. Hier, in de
kernen Acquackanonk (huidige Passaic) en
Hackensack werd hij schoolmeester en tevens,
door afwezigheid van een dominee, voorlezer en
voorzanger in de desbetreffende gereformeerde
gemeenten.
Zoals waarschijnlijk ook voor Guiliam gold, hadden
veel lekenpredikers en predikanten sterke
ambities om een of meerdere kerkelijke
gemeenten in de (voormalige) koloniën te leiden.
De gereformeerde gemeente 'in den verre' was
echter jong en kwetsbaar; een missie kon
gemakkelijk mislukken, zeker als een voorlezer
of predikant terechtkwam in een politiek en/of
kerkelijk wespennest. Daarbij was Guiliam een kind
van de Nadere Reformatie, waarvan het intens
piëtisme door het gereformeerd establishment in
de Republiek veelal gezien werd als ontwrichtend.
De classis (regionale kerkvergadering) van
Amsterdam, die zich ontfermde over het wel en
wee van de gereformeerde gemeenten in de
(voormalige) koloniën en dus ook over Nieuw-
Nederland, stond gereserveerd tegenover de
piëtistische praktijken van deze 'puriteinen', die
nr. 3 2019
ZEEUWS ERFGOED
5
