i-ji
r SP - Si
Reizende gevelstenen
Marinus van Dintel
Afbeelding links
De uit 1649 daterende
gevelsteen van het
Veerse Zakkendragers-
of Sint-Jansgilde werd
begin twintigste eeuw
herplaatst in een
Middelburgs pand aan
de Kromme Weele.
Doordat de bewoners
van de oorspronkelijke
locatie (de Kaai in Veere)
een replica ervan in hun
voorgevel lieten plaatsen
is het mogelijk deze
steen zowel in Veere
als in Middelburg te
bewonderen.
Afbeelding rechts
Uit 1631 daterende
gevelsteen in Zierikzee,
met hierop afgebeeld
een kuiper met zijn
kuipersgereedschap.
Deze oorspronkelijk uit
de 's-Heer Arendstraat
afkomstige steen werd
eind twintigste eeuw
herplaatst in de
voorgevel van pand
Oude Haven 19 Mieke
Wijnen Fotografie.
materiaal werden geschilderd. Dit is zeker van toe
passing op geveLstenen uit de achttiende eeuw: in
deze eeuw stond materiaal in dienst van de vorm,
waarbij pleistering en egale schildering
in vooral witte tinten in de mode waren.
Ontpleistering volgde in de Loop van de
negentiende eeuw, terwijl in de twintigste
eeuw eveneens ontkleuring op grote schaal
werd toegepast; de waardering voor het zuivere
materiaal, de drager, ging als zelfstandig bouw-
expressiemiddel een belangrijke rol in de
architectuur spelen, wat een 'ontkleuring' van
veel gevelstenen tot gevolg had. Pas sinds de
laatste decennia van de twintigste eeuw is er
een kentering in denken zichtbaar, waarbij de
waardering voor kleurgebruik op gevelstenen
weer aan terrein wint.
De meeste gevelstenen bleven als 'merkteken'
verbonden aan het pand waarin ze oorspronkelijk
waren aangebracht. Toch werden gevelstenen
ook wel verplaatst of zelfs geheel verwijderd. Het
eerste scenario was onder andere van toepassing
als een nieuwe eigenaar zijn eigen gevelsteen in
de voorgevel wenste aan te brengen. De nieuwe
gevelsteen werd dan op een prominente plaats
in de voorgevel aangebracht, terwijl de oor
spronkelijke gevelsteen 'verhuisde' naar elders
in de gevel. Gevelstenen werden ook wel
verwijderd als gevolg van modernisering of
sloop van het desbetreffende pand. Veel van
deze stenen werden weggegooid, verpulverd,
of herbestemd tot putdeksel of drempel.
In het gunstigste geval werden verwijderde
gevelstenen (professioneel) opgeslagen of in
privéverzamelingen bewaard. Deze laatste opties
maakten herplaatsing, meestal op een andere
locatie, mogelijk. Een mooi voorbeeld van een
hergebruikte gevelsteen is te vinden in een gevel
langs de Oude Haven in Zierikzee. Deze
gevelsteen uit 1631, die een kuiper uitbeeldt, is
afkomstig van een gevel van een gesloopt pakhuis
in de 's-Heer Arendstraat. Een ander voorbeeld van
een 'reizende' gevelsteen betreft een exemplaar
van het zakkendragers- of Sint-Jansgilde in Veere.
De oorspronkelijke steen uit 1649, waarop een
zakkendrager en het wapen van Zeeland en een
onderdeel van het wapen van Veere afgebeeld
staan, werd begin twintigste eeuw verwijderd uit
het Veerse pand Kaai 63, om vervolgens te
worden aangebracht in de voorgevel van pand
Kromme Weele 8 in Middelburg. Eind jaren tachtig
van de twintigste eeuw is door de bewoners van
het Veerse pand Kaai 63 een replica van de
originele gevelsteen in de voorgevel aangebracht,
zodat eenzelfde gevelsteen nu te zien is in zowel
Middelburg als Veere.
Verder lezen/bronnen
- G.A.M. Ofenberg, Gevelstenen in Nederland. Zwolle,
- www.gevelstenen.net.
- www.zeeuwseankers.nl/verhaal/gevelstenen.
nr. 1 2020
ZEEUWS ERFGOED
15
