landschap
"Plaatsnamen geven
aan hoe een gebied
er vroeger uitzag"
Themajaar Ode aan het Nederlandse Landschap
Ken je iemand die Van der Heijden, Van de Velde of
Van den Broecke heet? Heb je in je vriendenkring
een Poelman of een Bij de Vaate? Die familienamen
verwijzen naar landschapselementen; het zijn woon
plaatsnamen. Landschapselementen vind je trouwens
niet alleen in familienamen, maar ook in plaatsnamen.
Plaatsnamen
Oude waternamen
PLaatsnamen zijn opgebouwd uit toponymische
elementen die kenmerkend zijn voor een
bepaalde periode of streek. Ze geven informatie
over hoe het landschap er vroeger uitzag: bergen,
venen, vlieten en bossen. Nu denk je bij een
plaatsnaam meestal aan steden en dorpen,
maar ook meren, rivieren, akkers en weilanden,
boerderijen en huizen kregen een naam. Veel
van die namen bestaan al sinds de vroege
middeleeuwen, of zijn zelfs ouder. Bepaalde
waternamen zijn al ontstaan in de Indo-Europese
tijd (ongeveer vier eeuwen voor Christus).
Zo'n oude waternaam is de IJzer in de West-
Vlaamse Westhoek. Die rivier deelt zijn naam
met de Isère in Zuid-Frankrijk, de Iser in Tsjechië
en de Isar bij München. De namen moeten heel
oud zijn, want vanuit onze huidige taal zijn ze niet
te verklaren. Het zijn de oudste talige getuigen
van de menselijke geschiedenis. Waternamen
veranderen immers bijna niet. Het waren vaak
grondwoorden met -ara, -ana of -apa. Je herkent
het element ara nog in de Duitse Ahr, maar ook in
Arnemuiden, dat 'monding van de Aar' betekent
Ook in de waternaam IJzer vind je dat element:
de vier hierboven genoemde riviernamen gaan
immers terug op de vorm Is-ara, dat 'snel
stromend water' betekent.
Minder oud zijn de Germaanse waternamen die
teruggaan op het Germaanse ahwjo, afgeleid van
ahwa dat 'water' betekent. Je vindt het in plaats
namen die eindigen op -(a)a of -ee. De ee-vorm is
Kust-West-Germaans. Je ziet die in Zierikzee of
Zieriks-ee 'het water van Zierik', maar ook in
Elkerzee 'de waterloop van Hkdigair' en in
Overftakkee 'het vlakke water'. Eede is er ook een:
een hypercorrecte vorm van Ee, waar onterecht
een d is tussengevoegd. Meer binnenlands zie je
de -a opduiken in Breda 'het brede water'. Soms
herken je die elementen niet meer, zoals in
Noordgouwe, dat een -a-naam is. De oude vorm
is Noordgouda, waarin het tweede element 'het
gouden water' betekent.
Een vliet is een natuurlijke waterloop in een
poldergebied. Denk aan Biervliet, Nieuwvüet
en Poortvliet. Minder bekend zijn Yerseke en
Kortgene. Het laatste deel seke van Yerseke zou
sik kunnen zijn, een kleine waterloop in een
moerassig gebied. Kin of keen zie je terug in
-gene van Kortgene. Het is een geul of kreek in
een sükkengebied.
ZEEUWS ERFGOED
nr. 2 2021
