Luisteren en speuren
ZEEUWS ERFGOED
nr. 2 2022
12
Afbeelding
De kleine betonnen
bunker die toegang
biedt tot de atoom-
schuilkelder aan de
voet van de luchtwacht
toren in Eede foto
David Koren.
Naar aanleiding van ‘60 jaar na de Cubacrisis’
organiseert Stichting Cultureel Erfgoed Koude
Oorlog in het weekend van 22-23 oktober 2022
een landelijke openstelling voor objecten en
musea die gerelateerd zijn aan de Koude Oorlog.
In Zeeland is dit initiatief opgepakt door een groep
enthousiaste vrijwilligers en zijn er zeven objecten
te bezichtigen, waaronder de bunker onder het
gebouw van Erfgoed Zeeland aan de
Looierssingel. Kijk voor meer informatie op
pagina 26 van deze editie van Zeeuws Erfgoed.
Waar dit niet mogelijk was, bouwde men losse
torens, opgetrokken uit geprefabriceerde
schokbetonelementen in ‘raatbouw’: panelen
van circa 38 centimeter met vierkante openingen.
Hierdoor heeft de toren een open en luchtig
karakter. Men was van mening dat de torens
slechts van tijdelijke aard waren en de bedoeling
was dat de betonnen prefab elementen nadien
konden worden gebruikt voor de bouw van onder
andere schuren. Deze losse torens werden
gebouwd door N.V. Schokbeton uit Kampen,
naar een ontwerp van architect Marten Zwaagstra
(1895-1988). De onderste meters van de toren
werden betegeld, zodat illegaal inklimmen vanaf
de buitenkant werd verhinderd. Aan de bovenzijde
kragen de luchtwachttorens aan twee zijden
torens, geplaatst in een driehoek op maximaal
16 kilometer afstand (de gehoorafstand bedraagt
immers 8 kilometer). In totaal werden er 276
posten ingericht, veelal boven op bestaande
hoge objecten.
Ook zal tijdens dit weekend het grote boek
over alle luchtwachttorens in Nederland van
historisch-geografe Sandra van Lochem
verschijnen: Luchtwachttorens uit de Koude
Oorlog (Uitgeverij nai010, circa 400 pagina’s).
Dit boek geeft voor het eerst een integraal
overzicht van alle ooit gebouwde en nog steeds
bestaande luchtwachttorens in Nederland en
belicht deze vanuit een historische,
landschappelijke en maatschappelijke context.
trapsgewijs iets uit, waardoor een observatie-
cabine ontstaat. Ook bij het observatiedek zijn
de panelen dichtgezet. In totaal zijn er 140 van
deze ‘losse’ torens gebouwd, waarvan er in het
hele land nog maar achttien over zijn: zestien in
raatbouw en twee in baksteen.
Op het observatiedek boven in de toren speurden
twee luchtwachters het luchtruim af met een kijker
en op het gehoor. Met een luchtwachtinstrument
kon worden gemeten waar een vijandelijk vliegtuig
heen ging. Vervolgens werd de aangrenzende
luchtwachtkring ingeseind dat er een vliegtuig
onderweg was, zodat het vliegtuig gemonitord
kon worden. Maar ook werd er getelefoneerd naar
het regionale hoofdkwartier van de KLD, die weer
in verbinding stond met het landelijke militaire
hoofdkwartier van de luchtverdediging, die kon
beslissen over de inzet van gevechtsvliegtuigen
