Steden, forten, linies
Tijdens de ‘Geboorte van Nederland’ in 1572 was de
Opstand tegen Spanje al zo’n vijf jaar aan de gang.
Het internationale complex van de Staats-Spaanse Linies
ontstond in Zeeuws-Vlaanderen en aangrenzend België
als direct gevolg van dit conflict en is gedurende enkele
eeuwen uitgebouwd.
ZEEUWS ERFGOED
nr. 2 2022
Afbeelding
Vestingstad Hulst
afbeelding uit Jan
J.B. Kuipers, De Staats-
Spaanse Linies.
Monumenten van
conflict en cultuur
Net als ‘Geboorte van Nederland’ is ‘Staats-
Spaanse Linies’ een term die bedacht is door
Latere generaties. Het complex dat ermee wordt
bedoeld omvat bijna 450 objecten: forten,
schansen, vestingsteden en -stadjes, liniedijken en
-vaarten in een gebied van zo’n 80 bij 40 kilometer
aan weerszijden van de Belgisch-Nederlandse
grens tussen Knokke en Antwerpen. De Linies
vertegenwoordigen ruim vierhonderd jaar
geschiedenis. Een militaire raid in 1583 leidde
tot de aanzet; sommige elementen speelden
nog een rol in de Tweede Wereldoorlog. Met de
Zuiderwaterlinie in Noord-Brabant vormden de
Nederlandse elementen van de Linies de Zuider-
frontier, een stelsel dat liep van Sluis tot Nijmegen
en dat het geesteskind was van het vestingbouw
kundige genie Menno van Coehoorn (1641-1704).
Ten noorden ervan was ook de Oosterfrontier van
Nijmegen tot Groningen zijn schepping.
In Zeeuws-Vlaanderen omvatten de Linies
tientallen schansen en forten in diverse stadia
van behoud: van een contour in het terrein tot fraai
gerestaureerde werken. Verder zijn er de vesting
steden, met als belangrijkste Hulst en Sluis, en
ook Axel, Sas van Gent, Philippine, IJzendijke en
het dorp Retranchement. Forten of schansen en
steden in het gebied lagen vaak aan een van de
linies: waterlopen met meestal een liniedijk. Zoals
de Linies van Communicatie ten oosten van Hulst
en tussen Hulst en Sas van Gent (vanaf 1586) en
de Passageulelinie bezuiden Oostburg en
IJzendijke (vanaf 1672).
In 1572 speelden de Zeeuwse oorlogshandelingen
zich vooral af op Walcheren. Incidentele raids van
de Watergeuzen in het huidige Oost Zeeuws-
4
