81
soort in het Fransche tarief van 1741 opgenomen onder den
naam van pot."
PLAAT XIV. Het brengen van volledige wapens of van
enkele stukken als watermerk in het papier was mede eene
oude gewoonte, die zich eeuwen lang heeft staande gehou
den en zelfs in den nieuweren tijd alom navolging heeft
gevonden. In den regel ontleenden de papiermakers zoo
danig watermerk aan het wapen van het land, waarin hunne
'abriek was gelegen, of wel aan dat van den vorst, die
er het bewind over voerde. In de 14de eeuw was het papier
met het moriaanshoofd uit het wapen van Sardinië in onze
gewesten al bekend in de volgende eeuw behoorde dat
met de kar van Carara ook tot de hier gebruikelijke papier
soorten 2)de wapens der markgraven van Vigevano prijk
ten al in het oudste Italiaansche papier uit de tot hun ge
bied behooreude fabrieken te Fabriano s). Een aantal wa-
Het wapen van Sardinië bevatte vier moriaanshoofden met de gewone
wrong der Oosterlingen om het hoofd; dat van Corsira vertoonde mede één
moriaanshoofd. Zoodanige kop wordt door Jansen al vermeld als voorko
mende in het oudste papier der Fransche rekeningen. Hij geeft er eene tee-
keuing van op pi. XII, n°. 34. Van Hasselt ontdekte in de Geldersche
archieven der I4de eeuw het hoofd vau een geblinddoekten moriaanwaarbij
echter vermoedelijk aan de wrong moet gedacht worden. Volgens de raede-
deeling van den heer Rammelman Elzevier in de Kronijk van het Utrechtsch
genootschapVI, bl. 237, is het oudste watermerk, dat in de archieven van
Leiden wordt aangetroffen, een menschenhoofd, waarschijnlijk vau een mori
aan om hetwelk een band of doek met twee strikken van achteren is ge
knoopt. Dit merk komt aldaar reeds voor in het stedeboek van 13S6 en
werd daarin nog gebruikt tot 1450 en zelfs later.
2) Zie hiervoren bl. 26.
3) Zie hiervoren bl. 19, aant. 3. Vergelijk ook van Mieris, Histori
der Nederlandsche vorsten deel I, bl. 328, waar het wapen van Joannes
Jacobus Tuivultius, maarschalk van Frankrijkwordt gevonden op den ge
denkpenning geslagen bij gelegenheid der overwinning, door hem in 1499
behaald op Lodewijk Sforza den hertog van Milaan. Het stamwapen der
jmarkgraven van Vigevano blijkt daaruit, alsmede uit n°. 121 en 122 op
de 14de plaat bij Jansen, te hebben bestaan uit drie gouden palen op een
veld van sinopel.
Archief VII.
