120
Nu behoefden onze drukkers hunne toevlugt niet ineer
te nemen tof het Fransche papier, zoo als nog ten jare
1662 Daniël Elseviee deed, die voor zijne uitgave der ge
dichten van Menage het papier van le Goüx uit Parijs liet
komen Het was integendeel eene aanbeveling voor boe-
rigens werkten in Gelderland 19 met cilinders eu hamers tevens, terwijl al
de anderen, ten getale van ongeveer honderd, nog alleen hamers of stam
pers hadden. Zie Statistiek van Gelderlandhl. 452. De eer der uitvinding
van den Hollander is ons nooit ernstig betwist; wel heeft de i.a Lande
getracht haar aan zijne landgenooten toe te eigenen. Doch Bkkitkopf
zegt er van o. 1., bl. 108: Nachdem Deutschland und Frankreich durcli
die aus Italien erhalteneu Stampfwassermühlen einmal von ihrer alten, gewis-
sermaaszen beszern Mahlmaschine abgeleitet worden warenso haben sieb
beyde Reiche etliche Jahrhunderte mit denselben beholfen bis man durch
das schone Hollaudische Papier aufmerksam gemacht wurde und Deutschland
seine alte Maschine wieder von den Hollandern kennen ierutesie ihneu
wieder abborgte und sicli wieder zueignete. Itzt ist dieselbe auch in Frank-
reich eingeführtund in Deutschland unter dem Namen des Hollanders ge-
brauchlich, ist in beyden Reichen mit den Stampfvverken vereinigt u. s. w."
Daarom welligt heeft de bekwame bewerker van het Boek der uitvindingen
bij de geschiedenis van het papier, d. I, bl. 27, van dit werktuig gezegd.,
dat het oorspronkelijk in Duitschland is uitgevonden maar in ons vaderland
is verbeterd. Honig 1. 1. verklaart noch den tijd, noch den naam te heb
ben kunnen opsporen van de uitvinding of liet eerste gebruik dier maal-
rollen. Neemt men echter in aanmerking, dat de Hollander in de groote pa
pierfabriek te Montargis in Frankrijk ingevoerd is ten jare 1740, terwijl
volgens Ersch und Grudkr o. 1. de Hollandscne roermachine in 1720 te Cröl-
lartz bij Halle al gebruikt werd, die weldra door al de papierfabriekauten tus-
schen den Rijn en den Oder is overgenomen dan gelooven wij den tijd der
uitvinding, die ongetwijfeld aan de Zaan heeft plaats gevonden, te moeten
stellen in de eerste jaren der 18de eeuw.
Elsevier vroeg in een brief van 10 Mei 1662 aan Menage om
toezending van papier van raons1'. le Goux te Parijs: „qui est le plus beau
qu'ayons jamais veu hetgeen veel zegt daar hij kenner was en in het land
der papierfabriekatie woonde, dat echter toen nog niet in Frankrijk zijnen
mededinger had overwonnen. Hij had wel goed papier in voorraaddenke
lijk deugdzaam Hollandsch papiermaar gaf toch aan het lraaijere papier van
le Goux voor zijn editie van Menage de voorkeur. Zie NavorseherX,
258. Eerst toen Frankrijk hoogere invoerregteu van het Hollandsch papier
begon te heffen legde men er zich des te ijveriger op toe om door eigen
