12
daan kregen. De beantwoording dier vraag zal hoofdzakelijk
gezocht moeten worden in de oude rekeningen van allerlei
soort, die in de rijks-, provinciale- en gemeente-archieven
berustenmaar grootendeels vindt men haar ook in het pa
pier zelf, dat veelal den stempel van zijne herkomst draagt
in het daarin voorkomend merk.
Alvorens te treden in een onderzoek van de bedoelde be
scheiden voor wat Zeeland betreftwillen wij eerst onze
aandacht bij de papiermerken bepalen.
Met een enkel woord gewaagden wij reeds van de wei
nige belangstelling der schrijvers over de diplomatiek in eene
zaak die op zich zelve niet zonder belangook tot menige
gewigtige gevolgtrekking aanleiding geeft. Zelfs Meerman
en Bkeitkope hebben haar slechts ter loops behandeld.
Toen echter de strijd over de plaats der uitvinding van de
boekdrukkunst in den aanvang dezer eeuw wederom met
warmte werd opgevatzagen beide partijen naar nieuwe wa
penen om en lieten zij daarbij het oog ook op de papier
merken vallen. Een der felste bestrijders van onzen Lau
rens Coster de bekende de la Serna Santander ver
zamelde in het jaar 1803 de papiermerken der verschillende
eerste drukken van de 15e. eeuw, om daardoor aan te too-
nendatvermits het papier niet tot de in Holland ge
bruikelijke soorten behoorde, geen dier boeken in dat ge
west had kunnen gedrukt zijn 2).
Met hetzelfde doeldoch om tot het tegenovergestelde be
wijs te geraken, vergeleek Jacobus Koning in zijne Verhan
deling over den oorsprongde uitvindingverbetering en
volmaking der boekdrukkunstdoor de ITollandsche maat»
Zie hiervoren bi. 2.
2) Supplément au catalogue des livres de la bibliothèque de M. C. de l»
Serna Santander, nontenant 1°. des observations sur le Jilegrane du papier
des imprimés dans le xve siècle etc. etc. Bruxelles, an XI (1S03). Men vindt
er 147 papiermerken van de vroegste drukken afgebeeld.
