142
den. omdat door de verschillende schrijvers niet genoegzaam
het standpunt is in het oog gehouden van waaruit het on
derwerp moet worden beschouwd. Tijdelijke en voorbijgaande
invloeden en toestanden werden op ééne lijn gesteld met duur
zame op het volksleven inwerkende oorzaken; aan andere aanlei
dingen die de gezondheid en de sterfte beheerschen werd door
henvoor wien deze den maatstaf van beoordeeling uitmaakte
niet eens gedachtterwijl voor sommigen de voorbijgaande
epidemische ziekten de beteekenis aannamen van landziekten.
Intusschen is in deze laatsten de maatstaf van ongezondheid
van eene streek te zoeken, en zeer teregt wordt door van de
Spiegel opgemerkt dat het oordeel over Zeelands ongezond
heid voor twee of drie eeuwen geheel verschillend moet zijn
met dat van lateren tijd (hij schreef a°. 1775), omdat de
luchtstreek door de veranderde landsgesteldheid eene traps
gewijze verbetering moet hebben ondergaan, het moet," zegt
hij voorts een zeer akelig land geweest zijn, even onaange
naam voor het gezigt, als schadelijk voor de gezondheid en
met zulk een land gezond te noemen, dunkt mijdat men de
zelfde dwaasheid zoude begaan, ais diegenen, die hetzelve in
zijne tegenwoordige gesteldheid voor ongezond houden 1)."
Gaarne willen wij ons voor die dwaasheid wachten, maar
toch moet naar onze overtuiging op de vraag, of de volks
gezondheid in Zeeland meer bedreigd wordt dan elderseen
bevestigend antwoord gegeven en bepaald in de physieke ge
steldheid van den bodem de bron gezocht worden voor de
ontwikkeling van eene aria caitivaaan welke de beruchte
koortsen, aan het gewest eigen, te danken zijn. Of die slechte
lucht uitsluitend uit moerasgif bestaat is moeijelijk te be
palen maar dat dit gif een hoofdbestanddeel er van uit
maakt hieraan valt niet te twijfelenterwijl het zeker is
dat de bodem van Zeeland, inzonderheid de oudere poldergrond,
1. 1., pag. 134,
