19
chivaris van Sluis, die vroeger reeds had getoond, het nut
van die studie zelf te erkennen 1).
Het watermerkin het Fransch filigrane genoemdis
het figuurdat van fijn koper- of zilverdraad gemaakt en
vervolgens op het vormraam vastgehecht, op die wijze te
gelijk met de oudtijds meer zigtbare horizontale strepen en
met de verticale lijnen (pontuseaux) in het geschept of hand
papier werd overgebragt z).
Van de merken der eerste fabrieken in Spanje, te Xativa
en Valenciais niets met zekerheid bekend; van de fabrieken te
Fabriano in Italië weten wijdat zij al vroeg haar bijzonder
teeken hebben gehad 3). Het eerst bekende voorbeeld, dat
tot ons gekomen is, vindt men in papier van het jaar 1301,
tevens het oudstedat Jassen op zijn verdelgingstogt in
liet departement van Mont-Tonnerre in handen kreeg. Het
daarin gedrukte merk bestaat uit een cirkelomtrek met een
stang daarboven, gedekt met een St. Andrieskruiseenig-
In de Bijdragen tót de oudheidkunde en geschiedenisinzonderheid
van Zeeuwsch-Vlaanderen1856 (I), bl. 75, waar de heer van Dale den
waarschijnlijken ouderdom van het afschrift van zeker fragment uit een on
uitgegeven rijmwerk uit de eerste helft der XIVe. eeuw tracht op te maken
uit het papiermerk. Ook van den archivaris van Aardenburg, den heer
ft. P. Roos, ontving ik enkele bijdragen. Van ZierikzeeGoes, Veere en
liet oude Reimerswaalvond ik de noodige bouwstoffen in het provinciaal
archief.
2) Wie hier meer van weten wil, leze hetgeen daaromtrent is medege
deeld door dr. C. R. Hekmans o. 1., bl. 91 en vergelijke Ersch und Gruber
Allgemeine Encyklopcedie der Wissenschaften und Künstedeel XIvoce papier
enz.; Diderot et d'Alembkrt, Encyclopédie ou dictionnaire raisonné des
sciences, des arts et des métiersop het artikel papeter iealsmede .Sa vary
des Bruslons, Dictionnaire vniversel de commerced'/iistoire naturelle et des
arts et métiersdeel IV, op de artikelen papeterie papier etc.
3) Zie hiervoren de aanteekeuing op bl. 6. Behalve de merkenwaar
door men de bijzondere soorten onderscheiddeschijnt het algemeen fabriek
merk het wapen der heeren van Fabrianouit het geslacht der Trivulzi
geweest te zijn, te vinden bij Jansen ouder de facsimiles achter zijn meer
malen aangehaald werk, plaat 14, n°. 121 en n°. 122.
