20
zins overeenkomende met de tweede figuur op de eerste van
de hierachter gevoegde platen T). Ook in Duitschland te
Ravensburg, tegenwoordig in het koningrijk Wurtemberg,
schijnt al in het jaar 1-301 papier te zijn gemaakt, waarin
als watermerk de later zoo algemeen verspreide ossekop
werd gezien 2). Te Neurenberg wordt in de stedelijke re
gisters papier bewaard van het jaar 1319 waarin als wa
termerk een dubbele drie- of zeshoek voorkomt 3).
Met den aanvang der 14". eeuw was die gewoonte dei
fabriekanten reeds zoo algemeen, dat geen papier zonder
merk in den handel werd gebragt en de deugdelijkheid en
waarde van het fabriekaat daarnaar werd beoordeeld. Bij
den door het toenemend verbruik veel vermeerderden en wel
dra wijd en zijd verbreiden omzet konofschoon daar
tegen door het openbaar gezag zooveel mogelijk werd ge
waakt 4), echter niet altijd het bedrog worden voorkomen,
dat al vroeg met het namaken der meest gezochte merken
werd gepleegd. Het aantal dier merken in het algemeen,
dat in betrekkelijk korten tijd verbazend was toegenomen
en niet in evenredigheid stond tot het aantal goede fabrieken,
werkte die kwade praktijk nog meer in de hand. Het zal
dan ook altijd moeijelijk blijvenom de plaats der ver
vaardiging van het een of ander papier naar het daarin voor
komend merk met genoegzame zekerheid te bepalen.
Gansch anders is dit ten opzigte van den tijd, gedurende
welken zeker soort van papier in de algemeene behoefte heeft
voorzienhet bewijs daarvan kan in den regel door het water-
1Jansen o. 1. 1362.
2) Volgens het Ulusirirtes Familien-jottrnalband VI, n°. 276, bl. 159,
medegedeeld door den beer J. H. van Lf.nnkp, in de Navorsc/ier1859,
(IX), bl. 268.
3) ulleitkoff o. 1. bl. 97.
4) Baktohis in zijn hiervoren reeds aangehaald werk De insignia li
armis verzekert, rubriek 8: „fabricator ebartarum potest prohiberi uti sigm
alterius fabricatoris."
