.37
burg over 1467 en 1470 werden er ook op geschreven.
In 1466 werd het eveneens te 's Hertogenbosch tot dat doel
gebruikt en was het mede in Gelderland niet onbekend, waar
echter nu en dan, volgens van Hasselt, de paus afgebeeld
werd met eene brandende kaars op een kandelaar in de reg-
terhand.
Al voor den aanvang der 16ds eeuw was ook dit merk in
de Nederlanden door velerlei anderen geheel verdrongen
PI. III, n°. 11. In de grafelijke rekeningen te 's Ilage
van 1373 tot 1375 had Sotheby een enkelen sleutel, als
papiermerkreeds meermalen aangetroffendoch niet vroe
ger dan in 1410 en verder in 1437 1438 en 1439 de
twee gekruiste sleutels in eenen cirkel, welke wij op een
schutblad der rekening van den rentmeester van Zeeland be
westen Schelde over het jaar 1424 hebben gevonden.
PI. III, n°. 12. Zonder cirkel en uitvoeriger van be
werking komen de gekruiste sleutels het eerst in Zeeland
voor in eene rekening van den bailliu te Goes van 1433.
In het rijksarchief vindt men ze nog op papier van 1440
en 1441. Dit merk was echter al veel vroeger bekend;
Sotheby vermeldt het als voorkomende in rekeningen van
1358 en 1359 2)terwijl Jansen er gewag van maakt als
ook in Frankrijk voorhanden in het jaar 1380 s).
PI. III, n°. 13. De ruggelings tegen elkander opstaande
sleutels behooren tot de laatste helft der 15ie eeuw. - De
rekening van Middelburg over het jaar 1456 en die van den
rentmeester van Krabbendijke over 145S bevatten papier
Slechts Ulrich Zell van Hanau, te Keulen, heeft van dit papier tot
het drukken van zijne eerste boeken gebruik gemaakt.
2) Sotheby o. 1., fol. 56.
3) Het door hem» medegedeelde merk is echter zeer onnaauwkeurig en
blijkbaar met weinig zorg algeteekend even als de gekruiste sleutels han
gende aan eeu lint, die hij al op papier van 1358 had gezien. Plaat XII,
n°. 17 en u°. 47.
