72
wercl dit Sabbinge, zonder berg, midden in 't. eiland gelegen,
wel de voornaamste plaats, altlians dit moet men hieruit op
maken, dat het de eerste Christenkerk verkreeg. Deze be
hoeft intusschen volstrekt te voren geen Iieidensch bedehuis
te zijn geweestzooals Dresselhuis raeent; daar zijn volstrekt
geen bewijzen voor. Wederom later ontwikkelde zich de
streek ten westen en ten oosten van Sabbingeen de kerk
die het niet aan middelen ontbrakbouwde daarnaonder
bescherming van de inmiddels ontstane burchten der Edelen
Westkerke aan den west- en Oostkerke aan den oostkant van
het oude Sabbinge. Dit verklaart, waarom men te Sabbinge
de oudste kerk maar geen berg vond, en te Oostkerke een
jonge kerk en wel een berg. Sabbinge en Westkerke zijn
in aanzien gedaald door min gunstige ligging. liet is opmerke
lijk dat hetdoor zijn ligging en andere oorzaken zoozeer
toegenomen Oostkerke, nog altoos Wolfaartsdijk genoemd
wordtterwijl de naamdie aan Wolf artstij cl voorafgaat
spoorloos verdwenen is. De kom van het tegenwoordige ligt
niet juist op de plaats van het vroegere dorp, doch er dicht
bij en ook nabij den bergzoodat wij ook hier weder zien
welken invloed de bergbouw heeft gehad.
Het oude eiland had dus een berg, maar die bakermat van
Wolfaartsdijk, een oud geboorte-cedulheeft ook weder zijn
tijd gehad: hij is verdwenen. Eerst is hij afgegraven in 1844
en later geheel in 1878, onder opzicht van zekeren Turkow,
kastelein van den heer van den Bosch. Deze laatste slechting
leverde niets opde grond is gebruikt om den Tol- of Toren
vijver te vullen, die misschien eens de aarde is geweest,
waarmede men den berg voor omstreeks 12 eeuwen maakte
Zijne plaats is nog herkenbaar aan den min of meer zwarten
grond, waarschijnlijk veroorzaakt door het, veelal voor asch
aangeziene fijne veendat men nu en dan in bergjes heeft
gevonden; eene stof, die wel afkomstig zal zijn van de fijne
graszodendie den primitieven grond bedekten een veen
dat er geheel anders uitziet, dan de uit in brakwater gevormde
