8
geboren te Bergen op Zoom, was, na zijne studie te Leiden
en te Saumur, predikant te Philipsland geworden. Hij be
studeerde Spinoza grondig en ijverig. Zijne gevoelens werden
openbaar in zijne verhandelingen over den Catechismus. De
theologische faculteiten van Leiden en Utrecht oordeelden zeer
ongunstig over 's mans meeningen. Leiden noemde zijne stel
lingen '/paradox" en Utrecht verklaarde, //dat zulk een prediker
niet in de Gereformeerde kerk geduld kon worden, wanneer
hij niet afliet van zijne sociuiaanschelibertijnsche, godde-
looze en godslasterlijke droomerijen". Ofschoon Van Hattem
zelf betuigde de leer der kerk aau te hangen, werd hij in 1683
ontzet. De Gecommiteerde raden belegden een coetuale ver
gadering te Middelburg, samengesteld uit de gecommiteerden
Yan de vier dassen van Zeeland en twee lieeren Gecommiteerde
raden. Na zestien zittingen werd met algemeene stemmen tot
//deportement" besloten. De classis verzocht uitbanning en
verkreeg gehoor. Ds. Tuinman, predikant te Middelburg, was
een vurig bestrijder van Spinoza. Iiij hield vol, dat de toen
malige vrijgeesten, leerlingen waren van den vervloekten god
verloochenaar Spinoza, onder 't pestig vernis van Pontiaan
van Hattem. Een wetenschappelijk en onpartijdig onderzoeker
Roggeveen spreekt geheel anders en zegt: '/Ligt en duisternis,
ja en neenkunnen van den anderen niet meer verschillen
dan Van Hattem verschilt van Spinoza." Hij getuigde zelfs,
dat de goede God den heer Van Hattem gebruikte als een
gezegend werktuig om hem van een Spinozist een goed christen
te maken. Dr. W. C. Van Manen heeft in eenige uit
voerige artikelen in de Gids van 1885 eene studie over Pon
tiaan van Hattem gegeven, welke aldus eindigt//Inderdaad
mogen wijofschoon niet blind voor de gevarenaan elke
prediking van een lijdelijk christendom verbonden, veilig aan
nemen, dat Pontiaan van Hattem, ondanks zijn vaak zon
derling worstelen met de taal, zijn soms angstvallig vasthouden
aan de belijdenis der Gereformeerden en zijn buigen voor het
hoog gezag der Schrift, voor velen is geweest, een lichtende
