88
niet in zijne macht had en die elk oogenblik konden veranderen.
Deze toestand van uitwendigen bloeigepaard aan innerlijke
malaise, duurde tot ongeveer 1880. Toen had geheel het tegen
overgestelde plaats en daalden de prijzen van granen en zuivel
producten even snel en onverwacht, als zij vroeger gestegen
warenten gevolge van de Amerikaansche en Russische mededin
ging en van de inmiddels in het buitenland ingevoerde bescher
ming. Terwijl de prijs van de tarwe in de jaren 18761881
gemiddeld 11,45 per hectoliter bedroeg, daalde hij in 1901 tot
f 6,65. Welk eene ellende daarvan het gevolg was voor eige
naars, pachters en arbeiders, ligt aan de tijdgenooten nog verseh
in het geheugen; meer nog dan elders was dat in Zeeland merk
baar, omdat de welvaart daar nagenoeg geheel van den landbouw
afhankelijk is.
Thans in de twintigste eeuw is zooals hieronder nog met
een enkel woord nader zal worden uiteengezet ten slotte alles
ten goede veranderd en verkeert Zeeland in eene periode van her
leving en voorspoed, naar wij mogen vertrouwen, ditmaal van
duurzamen aard. Verschillende oorzaken hebben daartoe samen
gewerkt, welke wij gaarne één voor één zouden ontleden en
verklaren, maar daarbij doet zich, als bij alle pragmatische ge
schiedenis, het onvermijdelijke verschijnsel voor, dat ieder dit op
zijne wijze en naar eigen inzicht doet en de individualiteit den
onderzoeker onwillekeurig parten speeltwat objectief bedoeld en
opgezet werd, wordt subjectief verwerkt en uitgevoerd:
„Was ihr den Geist der Zeiten heisst,
Das ist im Grund der Herren eigener Geist,
In dem die Zeiten sich bespiegeln."
En zoo zal het waarschijnlijk geene algemeene instemming
ontmoeten, wanneer ik als eene der hoofdoorzaken van de ont
waking van ons volk, van de tegenwoordige ontwikkeling op
allerlei gebiedvóór alles noem de vrijmaking des geestes ten
gevolge van de Februari-revolutie en de daaruit te onzent voort
gevloeide grondwetsherziening.
De omwenteling van 1795 heeft wel den grondslag voor den
nieuweren tijd gelegd, maar bij ons te lande geene onmiddellijke
