172
baar, zij het niet steeds harmonisch, geheel heeft uitgemaakt,
doch deze in het wijder verband van de ontwikkeling der
centra Brugge en Antwerpen moet zien, is hiervóór reeds
opgemerkt en met voorbeelden met name het overlaad-
verkeer der wolvloot van Spanje, noodig na de verzanding
van het Zwin, het verkeer der Engelschen, het gebruik van
Arnemuiden's reede als scala in het verkeer naar het Westen
aangegeven. Het onderwerp is hiermede geenszins uitge
put, doch voor ons doel mogen deze aanwijzingen volstaan.
Maar gelukkigerwijs zijn wij in staat, Middelburg's absolute
en relatieve beteekenis als handelsstad in deze periode eeni-
germate in cijfers te kunnen uitdrukken, waartoe Goris, in zijn
magistraal werk over Antwerpen 1ons uit de ook hier meer
genoemde rekeningen van den uitvoer 15431545 het mate
riaal heeft verschaft. Uit de naar de zijne bewerkte tabel
len2) blijkt met één oogopslag, hoezeer Antwerpen toen de
uitvoerhaven der Nederlanden was het percentage van zijn
aandeel aan deze handelsbeweging beliep in de vijf halfjaren
tusschen Februari 1543 en October 1545 resp. 81, 82.5, 78,
69 en 75 3). Vervolgens springt daarnaast het belang der
Scheldedelta in dit verkeer in het oog het bedroeg resp. 89,
87.5, 83.5, 74.5 en 80 van het totaal.Het relatieve aandeel
der Scheldestad is hierin natuurlijk nog grooter resp. 92.5,
95, 94, 93 en 92.5 Middelburg met Arnemuiden neemt
dan echter, zij het op verren afstand, de tweede plaats in met
4, 3.3, 3.6, en 5.7 waarbij valt op te merken, dat de cijfers
voor Arnemuiden geregeld hooger zijn dan die der hoofdstad.
Bergen-op-Zoom was in deze periode lang over zijn hoogte
punt als handelsstad heen, hetgeen zich in deze cijfers weer
spiegelt dat Sluis, wat wel mede voor Brugge zal hebben
gerekend, zoo geringe handelsbeweging had, doet vreemd
aan. Maar van het meeste belang zijn de cijfers van Middel
burg's naaste buren en ergste concurrenten, Veere en Vlis-
1) Colonies marchandes p. 321337. 2) Zie hierachter bijlage III.
3) Voor Amsterdam, dat uiteraard van de Hollandsche steden de
meeste beteekenis heeft, beliep het percentage resp. het eerste halfjaar
ontbreekt 1.35, 4.4, 8.4, 6.6.
