11
zozeer een militair, als wel een administratief centrum zich
een nederzetting vormde van kooplieden en schippers, die in
het ten jare 1103 door Thiofried opgestelde Leven van de
H. Willibrord voor het eerst als „Mitthelburgensis portus",
de poort Middelburg, wordt vermeld en die reeds belangrijke
handelsbetrekkingen met Antwerpen onderhield. Door de
stichting van het aan de H. Maria gewijde klooster later
wordt naast Haar ook Sint Nicolaas, de patroon der koop
lieden, genoemd dat voor de opkomst van Middelburg van
zo grote betekenis is geweest, werd de binnencirkel, ook thans
nog in de plattegrond zeer wel herkenbaar (zie afb. 3) zijn
omvang bedroeg 2.835 ha verbroken. De omvang mag daar
na ruwweg worden gesteld op de kringvorm binnen de achter
kant der huizen van de huidige Noordstraat, Sint-Pieterstraat
en Lange Delft, waarachter bovengenoemde wateren liepen
de diameter bedraagt 375 m. Aan de buitenrand was behalve
de handelsbuurt aan de zuidzijde, in het Westen de markt
ontstaan rondom de Westmonster- of Sint-Maartenskerk1),
in een stuk van 1162 voor het eerst genoemd en die symp
toom van Middelburgs groeiende betekenis in 1188 reeds
verscheidene filiaalkerken had, en iets verder naar het Noorden
de aan Sint Pieter gewijde Noordmonsterkerk 2
Vóór het einde der 12e eeuw moet zich hier het proces van
de verlening van stadsrecht aan de jonge gemeenschap hebben
voltrokken het oudst-bewaarde stadsrechtprivilege, dat van
1217 is, verwijst in een zijner artikelen naar een oudere keur.
1) Deze kerk, in haar laatste vorm gebouwd in de tweede helft der
14e eeuw, die het meest van alle Middelburgse kerken in nauwe betrekking
stond tot stadsregering en burgerij en die in 1479 van een kapittel van
deken en kanunniken werd voorzien, is in 1575 op bevel van de Prins
van Oranje afgebroken. De daarvan bestaande afbeeldingen missen histo
rische waarde uit de schamele resten, die bij graafwerk na 1940 werden
aangetroffen, bleek dat zij was voorzien geweest van een omgang met
de voor ons land zeldzame dubbelgesloten straalkapellen.
2) Van de oudste geschiedenis en vorm dezer kerk is niets bekend.
Het in de 14e eeuw opgetrokken kerkgebouw, dat in 1834 is afgebroken,
was in het koor voorzien van de typisch Zeeuwse gewelfconstructie van
houten gewelven zonder trekbalken de stoere toren (zie afb. Zeeuws Tijd
schrift II p. 114), waarvan de vlakke romp geleed was door rondbogen-
nissen, werd bekroond door een spits met vier hoektorentjes. Ir Meischke
dateert hem „waarschijnlijk op de overgang van romaans naar gothiek".
In 1311 reeds werd deze kerk van een kapittel van deken en kanunniken
voorzien bij de oprichting van het bisdom werd zij een kathedrale kerk.
Behalve deze beide kerken en de Kloosterkerk, ook wel Oostmonsterkerk
genoemd, waarop wij nader terugkomen, dienden die van de verschillende
kloosters en de kerk van de ridders van de orde van Sint Jan de middel
eeuwse Middelburgers tot bedehuis.
