33
bleef. In november 1573 deed jhr Arent van Dorp, gouverneur
van Zieriksee, een poging de stad voor de Prins te nemen,
doch deze aanslag mislukte jammerlijk. Toen echter de rest
van Zeeland in handen van Oranje was gevallen en door de
Pacificatie van Gent de weg naar nieuwe verhoudingen scheen
gebaand, was ook Tolen bereid, als laatste der Zeeuwse
steden, diens gezag te erkennen. De 17e april 1577 kwam de
Satisfactie tot stand, die met die van Goes grote overeenkomst
vertoont de uitoefening van de Katholieke godsdienst werd
toegestaan, en de stad zou niet dan in de uiterste omstandig
heden met garnizoen worden bezwaard. Maar veel kwam
daarvan niet terecht. Een bezetting kon Tolen wegens de
voortdurende bedreiging van de overzijde der Eendracht niet
missen, al werden de hinderlijke Duitse benden spoedig terug
getrokken, en aan het dulden der Katholieken werd ook hier
spoedig een einde gemaakt. In oktober 1578 werd de kerk
deerlijk geplunderd het kostbaarste bezit was echter veilig
op het stadhuis geborgen en Gecommitteerde Raden for
ceerden daarop de protestantisering der stad door hun besluit,
de geestelijke goederen te seculariseren. Het volgend jaar werd
de magistraat naar de veranderde orde der dingen vernieuwd
het sacramentsgilde, dat in 1567 nog 163 leden telde, werd
in 1578 opgeheven, het kapittel, dat geen steun meer vond
bij de magistraat, verliet de stad, en de eerste gereformeerde
predikant trad te Tolen in het najaar van 1578 officieel op.
Zelfs niet een der beide kerken bleef, ondanks de gunstige
beschikking van de Prins, voor de Katholieke eredienst be
schikbaar 1
Zolang Brabant in Spaanse handen was, bleef de positie
van Tolen bedreigd. Zorg voor de verdedigingswerken was
dan ook het eerste werk, en als frontierstad van Zeeland kreeg
het van nu af aan ook meer dan plaatselijke betekenis. Reeds
dadelijk na de Pacificatie had de Prins van Oranje versterking
der stad gelast, en een heffing over het gehele eiland werd
daartoe bevolen, doch eerst in 1580 werd een begin gemaakt
met het werk. In het najaar van 1588 trachtte Parma stad en
eiland te veroveren, doch de inval werd afgeslagen door de
graaf van Solms. Maar Tolen's gevaarlijke ligging was nu wel
1) Sinds 1633 traden hier en elders op het eiland ..wederdopers" op,
die door de Gereformeerden werden bestreden, doch spoorloos zijn ver
dwenen. Op het einde der eeuw kwamen Hugenoten in zo'n groten getale
binnen Tolen voor, dat in 1681 een Waalse gemeente werd ingesteld die
in 1818 werd opgeheven.
