38
Nadat de Prins tot stadhouder enz. was benoemd (28 april)
keerde de rust spoedig terug.
Vrees voor de Fransen had bij deze beroeringen een grote
rol gespeeld, en toen in het najaar Bergen-op-Zoom in hun
handen was gevallen, ontvluchtten niet alleen de burgers, doch
ook de regenten en officianten het bedreigde Tolen. Inmiddels
was het herstel der fortificatiën ter hand genomen, en zelfs
werd tot uitbreiding ervan overgegaan, doch door het sluiten
van de vrede in 1748 werd dat niet voltooid.
De spanningen van de Patriottentijd gingen ook aan Tolen
niet voorbij. Zij ontlaadden zich 19 sept. 1787 op enigszins
vreemde wijze het garnizoen sloeg aan het muiten en plun
derde de huizen der Patriotten Een groot aantal huizen werd
„geramponeert", maar toen de blijkbaar uitzinnig geworden
bende de volgende dag de stad op vier plaatsen in brand
dreigde te steken, kon dit onheil nog juist bijtijds worden
voorkomen doordat in allerijl een detachement Zwitsers uit
Bergen-op-Zoom binnen Tolen werd gebracht. 1795 en vol
gende jaren verliepen hier als elders de afwikkeling van de
Franse tijd geschiedde hier ook, als overal in Zeeland, ten
gevolge van de bevrijding door de Engelsen. Op 22 nov. 1813
werden 's nachts briefjes aangeplakt, onaangenaam voor de
Fransen; de maire Wagtho waarschuwde tegen overijlde daden.
Drie weken later eindelijk waren de Fransen in aftocht, en de
16e december kwamen Engelse troepen via Steenbergen binnen
Tolen, dat inmiddels ook al via Stavenisse was bereikt. De
12e had zich een voorlopige regering gevormd, de 23e december
bezocht onder grote geestdrift der bevolking de erfprins de
stad. En daar de Fransen Bergen-op-Zoom nog bezet hielden,
werd de stelling-Tolen nog eenmaal, en nu voor het laatst,
opnieuw in staat van tegenweer gebracht.
De 19e eeuw verliep voor Tolen zonder emotie's. De bevol
king, die blijkens een kohier der huizen uit 1738 (363) nog geen
2000 zielen had bedragen, en in 1798 het getal van 1919 beliep,
wies in de loop der tijden gestadig aan om in 1956 met 3316
inwoners haar voorlopig hoogtepunt te bereiken. Als hoofd
plaats en voornaamste afvoerhaven van het landbouwende
eiland beleefde Tolen in deze periode zekere bloei. Tussen 1820
en 1830 ontwikkelde zich een grote aardappelexport naar Rot
terdam en Antwerpen, na 1830 meest naar Rotterdam en Dor
drecht. In de tweede helft der eeuw kwam daarnaast visserij t),
1) In de 18e eeuw nam Toien deel in de zgn. weervisserij in „het
verdronken land", in concurrentie met die van Bergen-op-Zoom, waar
over herhaaldelijk geschillen rezen.
