Afbeelding 13a en b
Plattegrond en doorsnede van het v.m. slot Popkens-
burg bij St. Laurens, op 30 juli 1863 publiek voor
de sloop verkocht. De hierbij afgebeelde tekeningen
werden door de vervaardiger K. E. Schijf „opgedra
gen aan de Koninklijke Academie van Wetenschap
pen voor de overblijfselen der oude Vaderlandsche
Kunst te Amsterdam". Mr. J. Verheye van Citters
heeft tot aan zijn dood in 1823 Popkensburg be
woond; zijn Atlas Zelandia Illustrata verhuisde in
1863 van de zolders van het slot naar de zetel van
het Zeeuwsch Genootschap te Middelburg.
lieverlee een bescheiden, op afstand volgen van de
groeiende lijn van de 19de en 20ste eeuwse bouwkunst
in gebouwen die allengs wat meer allure en kwali
teit krijgen. De kerk te Zonnemaire vertegenwoordigt
evenals die te Wissekerke op Noord-Beveland de
stijl van rondom 1860-1870. De neo-gotiek neemt
overigens in de tweede helft van de 19de eeuw een
overheersende plaats in: Amemuiden 1857 N.H.
kerk, de toren van de N.H. kerk te Axel 1865, Co-
iijnsplaat 1872 Geref. kerk, Nieuw en St. Joosland
1882 N.H. kerk en Sas van Gent 1897 N.H. kerk
mogen als voorbeeld gelden.
Wij zullen niet trachten een opsomming te geven
van hetgeen de 20ste eeuw aan meer of minder be
langrijke kerkgebouwen heeft opgeleverd. Al voor de
eerste wereldoorlog kwamen de architecten in som
mige gevallen los van het geijkte stramien en werd
de obligate, op de neo-gotiek georiënteeerde, kerk
vorm-met-voortoren vervangen door vrijere compo
sities. In de periode tussen de twee wereldoorlogen
ontstaat er een verhoging van niveau, zoals b.v.
merkbaar is in de R.K. kerk van Leweworp en de
Ger. Westerkerk te Goes (1929). In de beste na
oorlogse exemplaren heeft zich die kwaliteitsverbe
tering voortgezet, al kan niet ontkend dat soms de
gewenste landelijke eenvoud bepaald uit het oog is
verloren (Ouwerkerk).
Wanneer wij letten op de gemeentehuizen valt een
soortgelijke ontwikkeling waar te nemen, met dien
verstande, dat hier minder een geijkt type opgeld
deed. Aan het eind van de 19de en in het begin van
de 20ste eeuw streeft de pretentie die van de oude
dorps- en rechtshuizen voorbij; torentjes, bordessen
en loggias worden toegepast; de toonaangevende
architectuur uit de bouwkundige tijdschriften levert
inspiratie op, maar zonder dat er veel zeggings
kracht aan te pas komt. De oudere voorbeelden die
eenvoudiger en rustiger zijn, voldoen dan veelal ook
beter zoals 1854 St. Annaland (buiten gebruik),
1860 Stavenisse, I860 Heinkenszand, 1865 Arne-
muiden, ontworpen door de gemeentebouwmeester
van Middelburg, C. Krijger, 1871 Aagtekerke, 1875
's Heer Abtskerke, 1877 Koudekerke en 1883 Grijps-
kerke. Pretentieuzer is dat van Kloetinge, 1881.
Latere vormen zijn b.v. Kloosterzande 1909, Waarde
1910, Kruiningen 1914 en Yerseke uit hetzelfde
jaar. Uit de 30er jaren Sas van Gent, Axel 1939,
Baarland 1939. Na-oorlogs: Westkapelle detone
rend in het traditioneel herbouwde dorp: Hoedekens-
kerke eveneens wat onrustig in zijn landelijke om
geving en Oostburg, dat de allure van dit her
bouwde streekcentrum weerspiegelt.
Op het gebied van de volkswoningbouw zijn er
slechts enkele voorbeelden op kleine schaal (34).
Daarnaast valt, zonder in bijzonderheden te treden
melding te maken van een aantal villa's en buiten
huizen, die deels een voortzetting vormen van het
57
