eeuwen en de 16de eeuw niet alleen aan de open
bare gebouwen te denken. Afgezien van inwendige
huisconstructies uit de middeleeuwen, waarvan in
vele oude huizen nog min of meer belangrijke res
tanten aanwezig zijn, kan gewezen worden op de
houten gevel van het St. Pietershuis in Middelburg,
op het zeldzame huis De Haene te Zierikzee, op
het gotische huis aan de Turfkade te Goes, waarin
sedert 1931 het Museum van Zuid-Beveland is ge
vestigd, en op de z.g. Schotse huizen te Veere.
De vestingbouwkunde werd oudtijds veel meer tot
de grote architectuur gerekend dan de woonhuis-
bouw. Zij overtrof in staatsbelang en in de bedra
gen eraan besteed wellicht elke andere sector van de
bouwkunst. Ook in dit genre het wordt wellicht
niet altijd voldoende beseft heeft Zeeland in Ne
derland meer te bieden dan de meeste andere pro
vincies. Om van het vele alleen de hoogtepunten te
noemen, uit de diverse stijlperioden: het 14de eeuw-
se walbeloop van Zierikzee, tezamen met de Nobel-
poort en Zuidhavenpoort kennen als middeleeuws
ensemble in ons land huns gelijke niet. In dezelfde
stad vormt de 16de eeuwse Noordhavenpoort, als
een barbacane rond uitgebouwd aan de landzijde
een zeer interessant bouwwerk. Eveneens een produkl
van de 16de eeuw maar wat de vormgeving betreft
uit een andere sector afkomstig, is het fort Ramme-
kens, omstreeks 1540 door Italiaanse ingenieurs voor
de wereldheerser Karei V gebouwd, evenals in de
zelfde periode het zeefort te Vlissingen, bekend on
der de naam het Grote Hoofd; beide zijn later onder
Napoleon van kazematten voorzien. De stenen zee
fortificatie van Vlissingen is trouwens als geheel
genomen in ons land zonder weerga.
Uit de periode die volgt in de vestingbouwkunde
leveren de aarden wallen van Hulst een zeldzaam
fraai en goed onderhouden voorbeeld op.
In de 17de en 18de eeuw blinkt Zeeland op het
gebied van kerkbouw en wereldlijke openbare ge
bouwen niet uit, ook al valt er b.v. nog een aardige
verscheidenheid te constateren vooral dank zij
Zeeuws-Vlaanderen in typen van Protestantse ker
ken. Het interessantste in groter verband gezien, zijn
de barokke Oostkerk te Middelburg omstreeks 1650
en de kerk te Burgh in 1671 gesticht, welke laatste,
behalve parochiekerk, tevens min of meer tot mau
soleum is gemaakt voor het geslacht van de am
bachtsheer De Huijbert.
Onder hetgeen ons uit deze latere eeuwen rest
zijn echter de woonhuizen, uitgevoerd in diverse stij
len, het belangrijkste. Zeeland kan op dit gebied
goed voor de dag komen, en er zijn diverse lokale
variaties die de bestudering van het Zeeuwse huizen-
bezit interessant maken. Zo valt voor de eerste helft
van de 17de eeuw te wijzen op een Middelburgse
straat, die bouwkundig in Nederland een uitzonde
ringspositie inneemt: de omstreeks 1640 op gesecu
lariseerd terrein uitgelegde Herenstraat. Zij is min
der schilderachtig dan b.v. de Kuiperspoort of de
Bellinkstraat, maar vanwege het eigensoortige van
haar rechte gevels belangwekkend. Ook elders in
Zeeland komt dit geveltype voor. Het toont aan dat
de lijstgevels van de achttiende eeuw op vrij ruime
schaal 17de eeuwse voorgangers hebben gehad. Eer
der wellicht dan in Holland heeft in de Zeeuwse
straatwand het horizontale accent een rol van bete
kenis gespeeld. De grote glorietijd voor de rechte
gevel kwam ook hier in de 18de eeuw. Van groot
belang is hetgeen ons resteert van de Zeeuwse woon-
huisbouw uit deze periode. Wij hebben daar meer
waardering voor dan onze vaders en grootvaders,
die vooral verzot waren op de „oud-Hollandse" trap
gevels en sterk „Gouden Eeuws" dachten. Nu heeft
Zeeland op dat gebied wel enkele hoogtepunten te
bieden: zoals de Veerse kade, de Turfkade te Goes,
en de Kuiperspoort en de Bellinkstraat te Middel
burg, maar onze generatie heeft er open oog voor
dat na de gotiek vooral de 18de eeuw de grote eeuw
van de Zeeuwse burgerbouwkunst is geweest. Be
halve het uitwendige zijn ook de interieurs dikwijls
indrukwekkend. Het snijwerk van de schoorsteen
mantels en de buffetkasten, het stucwerk van gan
gen en kamerplafonds spreekt op vele plaatsen van
de grote geldsommen, die sommige stadsbewoners
aan hun huizen konden besteden. Een prestatie even
wel, architectonisch niet minder interessant dan de
bouw van een aantal stadspaleizen, vormt de me
tamorphose die door toedoen van eenvoudige mr.
timmerlieden de straatwand als geheel onderging
toen in de 18de en 19de eeuw de trap- en tuitgevels
van lieverlee werden vervangen door de rechte lijst
gevels. Het was eenzelfde soort van gedaanteverwis
seling die ook elders in Nederland het stadsbeeld
onderging, maar in Zeeland is op verschillende
plaatsen de bewaard gebleven graad van zuiverheid
en authenticiteit bijzonder groot (37). Vooral Mid
delburg levert een schatkamer op van eenvoudige
burgerlijke bouwkunst uit deze latere tijd. De kaai-
wanden en verder straten als de Singelstraat, de
Spanjaardstraat, de Molstraat, de Koepoortstraat, de
6o
