aantal inwoners, maar vooral door de grootte van haar koopvaardijvloot
en door het aantal intellectuelen. In beide categorieën heeft Zierikzee tot
de tweede helft der 16e eeuw hoge cijfers gekend.12 De stad had, na de
belegeringen van 1304, in de 14e eeuw een tijdperk van grote welvaart
beleefd, en was ook nog in de 16e eeuw een belangrijke havenplaats,
hoewel van mindere betekenis dan in de 14e eeuw. Zij was de tweede stad
in Zeeland en wedijverde als haven met Middelburg en Dordrecht. In een
tijd, waarin het goederenvervoer nog grotendeels te water, en met grotere
snelheid dan te land, geschiedde, lag Zierikzee centraal tussen de Holland
se en Zeeuwse wateren. De haventoegang mondde uit in de Gouwe, ener
zijds de directe verbinding te water naar het noorden met Holland, ander
zijds zuidwaarts op korte afstand uitmondend in de Oosterschelde, welke
toen nog de voornaamste Scheldemonding was voor de scheepvaart naar
de Noordzee, ook voor de haven van Antwerpen. Deze laatste plaats was
de belangrijkste havenstad van de zuidelijke Nederlanden en een ontmoe
tingscentrum van de grote Europese cultuurgebieden, door haar drukkerij
en verspreidingscentrum van wetenschappelijke publicaties, veel belang
rijker dan Rotterdam, dat toen nauwelijks Zierikzee overtrof.13 Zo lag
Zierikzee op een kruispunt in de westelijke Nederlandse gewesten en
speelde door zijn van oudsher uitgebreide koopvaardij mede in het Euro
pese handelsverkeer. Wij zien echter in de 16e eeuw rampspoedige ge
beurtenissen optreden, stormen, overstromingen, branden, pestepidemieën,
die mèt de verzanding van de haveningang, de daardoor toenemende con
currentie van andere havensteden, en de vervanging van de Oosterschelde
door de Westerschelde als voornaamste vaarweg, de aanleiding vormen tot
een voortgaande vermindering van de welvaart.
De culturele betekenis van de stad was geringer dan die van Antwerpen,
of van de humanistische centra Gent en Brugge, en de IJsselsteden, doch
er was een geestelijk en letterkundig leven, dat wedijverde met de andere
humanistische centra in Zeeland Middelburg en het kasteel Zandenburg
bij Veere. Tekenend hiervoor is, dat in de 15e eeuw het aantal studenten
uit Zierikzee aan enkele door Meertens genoemde buitenlandse universi
teiten groter was dan uit enige andere Zeeuwse stad.14 Een fraai situatie
overzicht van de stad in deze tijd geeft het in het Zierikzeese Stedelijk
Museum hangende schilderij, dat omstreeks 1530 1540 gedateerd kan
worden.15
De 16e eeuw was, zoals wij weten, een overgangsperiode. Slechts enkele
hoofdlijnen geef ik hier nog aan. De middeleeuwen zijn verstreken; ver
schillende nieuwe stromingen breken zich baan van Italië uit naar West-
Europa humanisme, renaissance. Uit Duitsland en Frankrijk in hoofdzaak
komt de hervorming. Verder is er de radicale wijziging van inzichten om
trent het wereldbeeld, zonnestelsel en heelal. Het getrouwe copieëren van
belangrijke geschriften door de monniken wordt vervangen door de boek
drukkunst, die in toenemende mate ging bijdragen tot de verspreiding
van kennis op velerlei gebied. In de Nederlanden, die eigenlijk nog maar
in wording zijn, dringen de nieuwe inzichten veelal door via Frankrijk, langs
de weg a.h.w. gebaand door de Bourgondiërs. Ook het calvinisme bereikt
ons van het zuiden uit. De positie van Zierikzee als Europese havenstad
maakt het verklaarbaar dat de andere religieuse hervormingsdenkbeelden,
