vatting geeft van het erin verhandelde. Bij de uitgave van 1574, verzorgd
door de drukkerij Plantijn, is na de vier boeken opgenomen Paraenesis,
sive exhortatio ad vitam optime instituendam (Raadgeving of aansporing
om het leven zo goed mogelijk in te richten), waarbij hij de nadruk legt
op de samenwerking van een gezond lichaam en een ongedeerde geest.
Deze uitgave werd slechts kort vóór de dood van Lemnius voltooid. De ver
zorging vereiste persoonlijke bemoeienis van de schrijver te Antwerpen
(Ruelens De Backer, 1865, p. 73).
Belangwekkend is dat De Miraculis zeer lang, n.l. tot 1900, op de Roomse
Index Librorum prohibitorum heeft gestaan. Ook gedeelten uit zijn andere
werken, met uitzondering van De Astrologia, stonden in 1667 op de lijst
van verboden boeken.49
Hierna zou ik iets willen zeggen over medische uitingen van Levinus Lem
nius, en over enige andere gedachten, die hem typeren.
VOORWOORD
De Praefatio ad candidum lectorem van De Miraculis Occultis Naturae
begint als het ware met een wetenschappelijke belijdenis Duo sunt artium,
quae hominum utilitati atque usui deserviunt, instrumenta, quibus omnia
firmari soient ac stabiliri, Ratio Experientia. His enim ipsa Medicina
praeter Mathematicas artes, pleraeque aliae fulciuntur. De vertaling hiervan
zou aldus kunnen luiden Het zijn twéé instrumenten van de wetenschap
pen, welke dienen tot nut en gebruik der mensen, en welke alle dingen
plegen te versterken en te steunen Rede en Ervaring. Deze steunen
inderdaad behalve de Medische wetenschap zelf, de Mathematische weten
schappen, en verschillende andere. Hij voegt er critisch aan toe Quid
autem magni praestiterit Medicus, si herbas ac medicamenta efficaces
obtinere effectus ratione studeat evincere, nisi id experimento conprobet?
Ediverso, qua fiducia niti posset experimento, quod plerumque absque
iudicio adhibitum fallax esse, ac periculosum declarat inconsulta Empyri-
corum temeritas, nisi illi ratio suffragetur Et quamquam Sophisticum cen-
seri posset, contra experientiae testificationem ad documentum, rationem
exigere: nunquam tarnen quisquam sani iudicij, qui in delectu rerum
aliquid pensi habet, experimento assensum fecerit, aut id temere experiri
sustineat, nisi ratione id per omnia comprobatum sit, ac suffultum. Men
ziet, hij is critisch zowel ten opzichte van de empirie als van de sophistiek,
maar kent aan het experiment, dat niet uitsluitend door ervaring zich staan
de kan houden, slechts waarde toe als het door de rede, de logische rede
nering gesteund en als juist bewezen zij. Aan de andere kant is hij over
tuigd, dat de medicus in zijn ijver de kennis over medicamenten te vergro
ten, niets kan bereiken, tenzij hij deze kennis door het experiment op haar
juistheid laat toetsen. Dit begrip experimentum blijkt bij hem meestal een
door herhaalde waarneming gesteunde ervaring te zijn, niet een nauwkeu
rig omlijnd begrip zoals wij het kennen. Het is in ieder geval interessant
te zien, hoe onze 16e-eeuwse medicus aan het begin van een nieuw tijd
perk deze algemene begrippen hanteert. In het algemeen lijkt zijn schrijf
trant wat onsystematisch, doordat hij in zijn betoog gedeelten inlast, die