HISTORISCHE ORGELS IN ZEELAND
door J. H. Kluiver
VOORWOORD
De laatste decennia is de belangstelling voor het orgel sterk toegeno
men. Dit komt niet alleen tot uiting in het stijgend bezoekersaantal van
orgelconcerten maar ook in een toenemende vraag naar litteratuur over
het orgel. Naast werken van algemene aard zijn de afgelopen jaren ook
bijdragen over het orgelbestand van afzonderlijke provincies versche
nen. Over de orgels in Zeeland is tot nog toe echter weinig gepubli
ceerd. Met deze studie hoop ik in deze leemte te voorzien.
Het ligt in de bedoeling de historische orgels van Zeeland eilandsge-
wijze te behandelen. Deze aflevering omvat Noord- en Zuidbeveland.
In de volgende hoop ik in samenwerking met de heer J. H. van Dort te
Middelburg de historische orgels van Walcheren te behandelen en in
een laatste aflevering die van de overige eilanden en Zeeuwseh-Vlaan-
deren.
De titel eist wel enige nadere omschrijving. Onder historische orgels wil
ik in de eerste plaats verstaan: instrumenten gebouwd vóór het verval
dat aan het begin van deze eeuw in de orgelbouw is ingetreden. Een
absolute grens is niet te trekken. Sommige orgelbouwers gingen al aan
het einde van de 19e eeuw over op het pneumatisch systeem terwijl
andere nog vrij lang aan de oude bouwprincipes vasthielden. Zo heeft
bijvoorbeeld de fa. Van Dam te Leeuwarden nog tot de eerste Wereld
oorlog werk van relatief goede kwaliteit geleverd. Het werk van orgel
bouwers zonder traditie in de 19e eeuw (bijvoorbeeld de fa. Dekker te
Goes) heb ik buiten beschouwing gelaten.
Tot 'historische orgels' wil ik ook de niet meer bestaande instrumenten
rekenen. Men is geneigd de geschiedenis van een orgel waarvan slechts
de kas bewaard is gebleven te vermelden, maar die van een geheel ver
loren gegaan instrument buiten beschouwing te laten. Toch is er weinig
verschil tussen beide categorieën. In beide gevallen is de geschiedenis
van het instrument van gelijke waarde voor onze kennis van het orgel
in het verleden. Ik tracht dan ook zoveel mogelijk gegevens over niet
meer bestaande instrumenten op te nemen.
Met deze studie pretendeer ik niet een volledige geschiedenis van het
orgel in Zeeland te leveren. Het is hoogstens een voorlopige stand van
zaken die voor verbetering en uitbreiding vatbaar is. Er kunnen archief
stukken aan het licht komen die nieuwe inzichten mogelijk maken of
opheldering verschaffen over orgels waarvan de herkomst tot nog toe
niet bekend is.
43
