want er bestond ook nog zoiets als quasi-verwantschap. Juist als men
niet direct over familieleden met invloed kon beschikken, dan was het
nodig om andere wegen te bewandelen. Aangezien de maatschappelij
ke verschillen tussen de leden van het patriciaat niet zo groot waren,
voldeed een systeem van patronage niet geheel. De asymmetrische
relatie, - beschreven in de klassieke anthropologische literatuur -
waarin de patroon voor steun en de cliënt voor aanhang en dus aanzien
zorgde, kwam daarom weinig voor.26 Het grootste deel van de betrek
kingen tussen de leden van het patriciaat had een zakelijk karakter op
basis van een 'do ut des' relatie. Er vonden ruiltransacties plaats.
Loyaliteit moest 'gekocht' worden en een van de middelen om die
loyaliteit te bevestigen was het aangaan van een huwelijksrelatie met
een familielid van de andere partij. Huwelijken vormen op deze wijze
onderdeel van een systeem om macht te verwerven of te bevestigen.
Indien een dergelijke verbintenis niet aanwezig is of tot de mogelijkhe
den behoorde, dan diende de 'vriendschap' zorgvuldig gereglemen
teerd te worden. De contracten van correspondentie, met hun uitvoeri
ge classificatie van ambten en hun schema voor ambtsvervulling, vor
men een voorbeeld van een dergelijke reglementering tussen facties.
Binnen de factie zelf zal het patroon niet erg afwijkend zijn geweest. Ik
geef opdat gij geve, was het motto.
V. Maatschappelijke verschillen; een samenvatting.
In de voorafgaande gedeelten van dit hoofdstuk constateerden we dat
macht een belangrijk onderdeel uitmaakte van de sociale verschillen
binnen Zierikzee. Het patriciaat onderscheidde zich in allerlei opzich
ten van de rest van de bevolking, maar de machtspositie vormde wel de
belangrijkste kloof tussen heren en volk. Economische positie of sta-
tuspositie alléén leidden zelden tot een plaats in de regering. De politie
ke elite, die de publieke functies bekleedde, reserveerde zijn positie
angstvallig voor de leden van dezelfde groep. Een belangrijk hulpmid
del bij dit streven vormde de verwantschap, ofschoon die niet altijd een
garantie voor loyaliteit bood. Het was soms nodig om er buitenstaan
ders bij te betrekken, aangezien ook door het uitsterven van geslachten
plaatsen opgevuld moesten worden. Want er waren maar weinig fami
lies die in de directe mannelijke lijn gedurende twee eeuwen stand
hielden. Het door Wachter en Laslett gesignaleerde verschijnsel van
uitsterven van elite-families, valt ook in Zierikzee te bespeuren.27
Alleen verliep in Zierikzee dit proces door het ontbreken van bepalin
gen omtrent eerstgeboorterecht, niet zo snel als onder de Engelse adel,
waarvan binnen één eeuw ca. 40% uitstierf.
Behoorde men tot de 'regerende families' dan was de kans om ooit een
post te verwerven groot. Het was dan ook echter zaak om subtiel te
89