DE BOURGONDISCHE OORSPRONG
VAN ENIGE PROVINCIEWAPENS
IN NEDERLAND EN BELGIE
door F.J. van Ettro
1. INLEIDING
Voor een onderzoek naar de ouderdom en de oorsprong van bepaalde
gebiedswapens, met name van de provinciewapens in Nederland en
België, zijn de betrouwbaarste bron de zegels van de graven en andere
grote leenmannen, die in de Middeleeuwen de gelijknamige gebieden
hebben bestuurd. Daarnaast staan ons vaak de munten ten dienste, die
sommigen van deze vorsten hebben laten slaan, vooral als er een jaartal
op te zien is. Vervolgens vinden we zulke vorstenwapens soms afge
beeld op gebouwen, meubels en sieraden, maar vooral op grafstenen en
graftomben. In al die gevallen gaat het om min of meer officiële wapen
afbeeldingen, omdat zij de goedkeuring zullen hebben gekregen van de
vorsten, hun opvolgers of hun raadslieden. Maar omdat op zegels en
munten, resp. op houtsnijwerk en beeldhouwwerk enz., geen kleuren
te zien zijn, moeten we voor de kleuren van oude wapens elders te rade
gaan.
Gelukkig zijn er enige tientallen armorialen uit de Middeleeuwen voor
ons bewaard gebleven, sommige met vele honderden fraai gekleurde
wapenafbeeldingen. Die armorialen of wapenboeken zijn weliswaar
particuliere verzamelingen van wapens, maar als zij getekend zijn door
ervaren herauten, dan kan gerekend worden op een hoge mate van
betrouwbaarheid, die nog toeneemt, als men kan vaststellen, dat een
wapen in meerdere armorialen op gelijke wijze wordt weergegeven. De
ondervinding heeft geleerd, dat zulke armorialen betrouwbaarder zijn
dan met de hand gekleurde wapens op landkaarten, die niet zelden de
indruk geven, dat er door de uitgevers onvoldoende toezicht op de
medewerkers is uitgeoefend.
Glas-in-loodramen in kerken en kastelen zijn in de loop van de jaren nog
al eens beschadigd en de daarop afgebeelde wapens zijn niet altijd
foutloos gerestaureerd.
Volledigheidshalve wordt er aan herinnerd, dat de heraldische versie
ringen van de ridderschilden oorspronkelijk persoonlijke blazoenen
zijn geweest. Pas toen die blazoenen regelmatig vererfden van vader op
zoon, samen met bepaalde bezittingen, kregen dieJvapens de rol van
gebiedswapen. In het begin van de heraldiek was het geen uitzondering,
dat een edelman de oorspronkelijke versiering van zijn schild door een
127
