ZIERIKZEE, EEN STAD IN DE STAAT
HOOFDSTUK I
I. De stad, de eilanden, het gewest, de Republiek.
In een geschrift dat Zierikzee behandelt tijdens de Republiek wordt van
het verleden van de stad een eerste, belangrijke periode van opkomst
en ook van bloei weggesneden. Het is niet de bedoeling aan die periode
in dit eerste hoofdstuk toch nog vlug eventjes enig recht te doen. Nodig
is het wel, allereerst, in enkele hoofdlijnen het geografisch kader te
schetsen, zoals dat omstreeks 1570 de situatie van de stad bepaalde.
Alleen tegen die achtergrond namelijk kunnen ook de economische,
politieke en sociale omstandigheden reliëf krijgen. Bij deze voorlopige
schets van de situatie zal ook, zeer terloops, van de grote lijnen van het
verleden van Zierikzee en van Zeeland het een en ander worden aange
duid.
Het is niet gemakkelijk het verloop te volgen van de nooit aflatende
strijd die de mens in het Zeeuwse gebied tegen het water heeft gevoerd.
De overwinningen en de nederlagen die, aanvankelijk door kleine
eilandgemeenschappen, successievelijk werden behaald en geleden, ze
kunnen wellicht nog het gemakkelijkst geregistreerd worden als men
beschikt over een reeks kaarten waarop de situatie van tijd tot tijd is
ingetekend. Maar als men zo doende zijn aandacht concentreert op die
strijd, dan loopt men gevaar uit het oog te verliezen dat het water niet
alleen als vijand mag worden beschouwd. De Zeeuwse wateren functio
neerden ook als verbindingswegen. Die wegen hadden, al bracht het
verkeer daarlangs tevens allerlei risico met zich mee, hun positief
belang voor de mens. Zierikzee nu heeft, ook dat zou men uit zulke
kaarten kunnen afleiden, lange tijd kunnen profiteren van zijn ligging op
een driesprong van waterwegen. Via de Oosterschelde waren, naar het
Zuidoosten, Brabant en Vlaanderen gemakkelijk bereikbaar, en het
zelfde gold voor Engeland als men Westwaarts voer. En via de Gouwe,
de waterloop tussen Schouwen en Duiveland die later ook wel Dijkwa-
ter zou heten, kon men naar het Noorden naar Holland varen. Deze
ligging maakt veel van het gebeuren begrijpelijk. De stad werd een punt
van riskant-strategische betekenis gedurende de strijd die de Hollandse
en de Vlaamse graven voerden om het Zeeuwse land. De Hollanders
hebben die strijd gewonnen. Maar dat wil niet zeggen dat er daardoor
ook op slag een einde kwam aan de cultuurinvloed die Vlaanderen lange
tijd in Zeeland en met name ook in Zierikzee heeft geoefend. De
waterwegen bij de stad bleven immers, ook in vredestijd, nog lang
belangrijke verbindingswegen. De stad heeft daardoor, met name in de
veertiende eeuw, een periode van grote bloei gekend. Ze was een
3
