daar een hoog ambt te bekleden nog wel geheel binnen het machtsbe
reik van de Zierikzeese elite?
Zo lijkt het op het eerste gezicht niet al te moeilijk om de contouren van
de machtspiramide van de Zierikzeese samenleving aan te geven. Toch
stuiten we bij een poging tot concretisering op vrij grote problemen.
Een enkel voorbeeld moge dit illustreren. Hoewel sommige ambten als
start voor een patricische carrière dienden - voorbeelden daarvan vindt
men bij De Vos in groten getale hoefde iemand die steeg op de
maatschappelijke ladder deze ambten uit het begin van de carrière niet
automatisch af te stoten.9 Een ander probleem vormen de ambten die
door hun tijdelijk karakter (bijvoorbeeld de intermitterende ambten,
die nooit levenslang vervuld mochten worden) vaak 'weerbarstig' wa
ren voor de machtsuitoefening. Zo bezat een burgemeester binnen de
Zierikzeese verhouding formeel grote macht, maar of die macht ook
werkelijk ontplooid kon worden hing af van de constellatie in de raad.
Weinig invloed kon de uitoefening sterk belemmeren, temeer daar de
burgemeester altijd een collega naast zich had. Het feit dat formele
macht en werkelijke invloed niet congruent behoefden te zijn, brengt
ons onmiddellijk tot ons volgende probleem: de ongrijpbaarheid van
invloed. Organisaties, en dus ook de organisatie van een stedelijk
bestuur, kunnen bestaan uit een web van allerlei formele en informele
relaties. Zo'n web wordt in de sociale wetenschappen ook wel een
netwerk genoemd. Sleutelfiguren in zo'n netwerk zijn de personen die
als het ware op de knooppunten van dat netwerk zitten. De redenen
waarom zij tot de knooppunten van een dergelijk netwerk behoren, zijn
vaak nogal complex. Bestuurscapaciteiten, belangrijke functies, fami
liebetrekkingen, persoonlijk gezag en nog vele andere mogelijkheden
kunnen er de oorzaak van zijn. Aangezien dus het ontstaan van invloed
zeer moeilijk terug te voeren is op één specifieke oorzaak, is het
verschijnsel lastig te constateren. Het is opmerkelijk dat sommige
personen, van wie we weten dat ze knooppunten in het netwerk waren,
heel weinig ambten bekleedden. Blijkbaar konden ze formele macht
ontberen, zonder aan gezag en invloed in te boeten. Voor de onderzoe
ker is het echter buitengewoon lastig om deze invloed, die niet in
formele posities tot uiting komt, vast te stellen. Een uitzondering moet
gemaakt worden voor de leiders van de 'vriendschappen', een ver
schijnsel waaraan we nog de nodige aandacht zullen besteden in hoofd
stuk 5.
In de bovenstaande alinea's hebben we gepoogd om de lezer een
globale indruk van de verdeling van de macht in de stad te geven. Het
zal echter duidelijk zijn, dat een dergelijke globale structuur in de loop
van de tijd aan zekere veranderingen onderhevig geweest moet zijn.
Toen de geschetste machtsstructuur in de eerste jaren van de Republiek
haar definitieve vorm vond, was Zierikzee nog een relatief belangrijke
75
